Wzrok to jeden z najważniejszych ludzkich zmysłów. Dzięki oczom widzimy i możemy się swobodnie poruszać, przemieszczać oraz wykonywać wszystkie czynności. Niestety w dobie komputerów, smartfonów i spędzania większości czasu w pomieszczeniach przy sztucznym oświetleniu, oczy znacznie bardziej cierpią. Coraz więcej osób musi nosić okulary, soczewki lub przechodzić operacje. Warto jednak pamiętać, że problemy ze wzrokiem mogą też być objawem innych chorób. Zmiany związane z innymi chorobami widoczne są szczególnie na dnie oka. Dlatego na każdej wizycie u okulisty wykonywane jest badanie dna oka.
Czym jest badanie dna oka?
Wizyta u okulisty zazwyczaj zaczyna się badaniem ostrości widzenia za pomocą tablicy Snellena. Następnie lekarz przechodzi do badania dna oka. Dzięki temu badaniu, okulista może ocenić stan naczyń krwionośnych w oku, stan siatkówki i nerwu wzrokowego, dzięki czemu możliwe jest wykrycie wszelkich schorzeń dna oka, takich jak na przykład odklejenie siatkówki, choroba plamki żółtej czy też zapalenie nerwu wzrokowego, błony naczyniowej, a nawet jaskrę. Na dnie oka okulista może dostrzec też zmiany będące objawami innych chorób, niezwiązanych ze wzrokiem. W ten sposób można dowiedzieć się o początkowym stadium cukrzycy, miażdżycy czy nadciśnienia. Badanie dna oka wykonywane jest przy pomocy specjalnego wziernika, zwanego oftalmoskopem. Przed badaniem należy poinformować okulistę o chorobach, na które się aktualnie choruje oraz zażywanych lekach. Okulista najpierw aplikuje pacjentowi specjalne krople rozszerzające źrenice. Po odczekaniu 15 minut na zadziałanie kropli, lekarz kieruje światło z oftalmoskopu najpierw na jedno, a później na drugie oko.
Pacjent powinien patrzeć wtedy przed siebie, nie poruszając się ani nie mrugając oczami. Czasami lekarz prosi pacjenta o spojrzenie w konkretnym kierunku. W zależności od rodzaju oftalmoskopu, badanie może wyglądać też tak, że pacjent trzyma głowę na specjalnych podpórkach. Badanie jest bezbolesne, a jedyne co można odczuwać, to nieprzyjemne olśnienia podczas badania plamki. Lekko nieprzyjemna jest także aplikacja kropli, które mogą dość mocno szczypać, natomiast po badaniu przez pewien czas widzenie jest zamazane. Nie powinno się więc przyjeżdżać na badanie własnym środkiem transportu, chyba że towarzyszy pacjentowi inna osoba. Badanie jest w pełni bezpieczne dla oczu i można je wielokrotnie powtarzać.
Jak wygląda oftalmoskop?
Każdy z nas kojarzy małe urządzenie przypominające latarkę w rękach okulisty. Jego budowa jest jednak bardzo złożona. Pierwszy oftalmoskop został stworzony w połowie XIX wieku. Przez lata był udoskonalany przez wielu naukowców, w tym przez Polaka, okulistę Ksawerego Gałęzowskiego. Każdy oftalmoskop posiada oprócz źródła światła:
- zestaw soczewek korygujących;
- pryzmat lub lusterko, których zadaniem jest odchylanie wiązki światła;
- specjalne filtry oraz przesłony umożliwiające dokładniejsze zbadanie konkretnych struktur na dnie oka.
Ceny oftalmoskopu są różne i zależą od rodzaju urządzenia i producenta, a także zawartości zestawów. Najprostsze oftalmoskopy kosztują kilkaset złotych, natomiast najbardziej zaawansowane mogą kosztować nawet kilkanaście tysięcy złotych.
Rodzaje oftalmoskopów
Oftalmoskopy dzielą się na pośrednie i bezpośrednie. Oftalmoskop pośredni, to urządzenie, na którym źródło światła umieszczone jest na specjalnym kasku, który okulista zakłada na głowę badanego pacjenta. Wziernik taki posiada również soczewki i filtry. Pacjent siada wyprostowany przed urządzeniem, a okulista zbliża do oka soczewkę, ale nie dotyka nią powierzchni oka. Urządzenie pozwala okuliście dokładnie widzieć całe dno oka. Obraz jest odwrócony i powiększony. Taki oftalmoskop pozwala na przestrzenne obejrzenie dna oka. Jest to dość duże urządzenie, ale łatwo można zmieniać jego ustawienie. Oftalmoskop bezpośredni zaś, to ten tradycyjny, trzymany przez okulistę w dłoni wziernik przypominający z daleka zwyczajną latarkę. Z jego pomocą okulista oświetla dno oka. Taki oftalmoskop również może posiadać różne soczewki i filtry umożliwiające dokładne zbadanie pacjenta. W tym przypadku obraz jest powiększony, ale nieodwrócony. Okulista bada jednym okiem, więc obraz dna oka jest dwuwymiarowy. Oftalmoskop bezpośredni nazywa się także oftalmoskopem kieszonkowym. Jego zaletą są niewielkie rozmiary. Specjalista może nosić go przy sobie w kieszeni. Jest to szczególnie pomocne w szpitalach okulistycznych czy innych szpitalach, gdzie pacjenci mogą wymagać badania okulistycznego. Okulista może przyjść do pacjenta i zbadać go takim oftalmoskopem w jego własnym łóżku.
Kiedy należy wykonać badanie dna oka?
Badanie dna oka jest standardowo wykonywane na każdej wizycie u okulisty. Zaleca się jednak, aby osoby do 40 roku życia, nawet te nie mające problemów ze wzrokiem, wykonywały to badanie przynajmniej raz na 5 lat. Osoby starsze, które mają coraz większą tendencję do psucia się wzroku i chorób oczu wraz z wiekiem, powinny wykonywać badanie dna oka znacznie częściej, a więc co 1-2 lata. Podobnie w przypadku osób z wadami wzroku, które regularnie powinny kontrolować swoje oczy u okulisty i monitorować postęp wady lub jej leczenie. Do okulisty powinny zgłaszać się również osoby mające problemy z tarczycą, podejrzenie cukrzycy czy nadciśnienie. Badanie oftalmoskopem pozwoli wykryć zmiany na dnie oka świadczące o rzeczywistym występowaniu tych chorób, które mogą mieć również wpływ na stan wzroku.
