Zespołu metabolicznego nie można nazwać chorobą. Jest jednak zbiorem czynników, których występowanie sprzyja rozwojowi schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Mimo tego, że jak zostało wspomniane, sam w sobie nie jest chorobą, nie można go bagatelizować. Choroby układu krążenia są w czołówce przyczyn przedwczesnych zgonów zarówno na świecie, jak i w Polsce.
Rozpoznawanie zespołu metabolicznego
The International Diabetes Federation (IDF) w konsensusie opublikowanym w 2006 roku wskazuje następujące kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego:
- występowanie otyłości centralnej definiowanej jako obwód pasa przekraczający lub równy 80 cm u kobiet oraz 94 cm u mężczyzn, przy czym w przypadku BMI > 30kg/m2 wykonywanie pomiarów nie jest konieczne — od razu można założyć występowanie u pacjenta otyłości centralnej
a także dodatkowo dwóch z poniższych kryteriów:
- podwyższony poziom trójglicerydów ≥ 150 mg/dL (1.7 mmol/L) lub leczona dyslipidemia
- obniżony poziom cholesterolu HDL < 40 mg/dL (1.03 mmol/L) u mężczyzn i
- < 50 mg/dL (1.29 mmol/L) u kobiet lub leczona dyslipidemia
- podwyższone ciśnienie tętnicze >130/85 lub leczenie nadciśnienia
- podwyższona glikemia na czczo ≥ 100 mg/dL (5.6 mmol/L) lub wcześniej zdiagnozowana cukrzyca typu II.
Badania niezbędne do stwierdzenia zespołu metabolicznego są stosunkowo tanie, nie wymagają nadzwyczajnego przygotowania ze strony pacjenta i można uzyskać na nie skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu. Na dodatek nawet w przypadku wykonywania ich na własną rękę jest to koszt nieprzekraczający łącznie kilkudziesięciu złotych.
Epidemiologia i czynniki ryzyka
Rozpowszechnienie zespołu metabolicznego jest zdecydowanie wyższe u osób powyżej 60 roku życia i wynosi nawet około 40%. Znacznie wzrasta także w grupie osób chorujących na cukrzycę. W Polsce częstotliwość występowania to blisko 20%. Niepokojący jest rosnący w tej grupie odsetek dzieci i młodzieży.
Wśród czynników ryzyka wymieniamy przede wszystkim siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej, zwiększone spożycie alkoholu oraz nieprawidłowa dieta obfitująca w nadmiar energii, cukrów prostych oraz tłuszczów trans. Mowa również o predyspozycjach genetycznych, jednakże największy wpływ na wystąpienie zespołu metabolicznego mają wymienione powyżej modyfikowalne czynniki ryzyka.
Wszystkie składowe zespołu metabolicznego oddziałują na siebie. Otyłość w połączeniu z brakiem ruchu prowadzi do oporności tkanek na działanie insuliny. To skutkuje upośledzeniem działania gospodarki węglowodanowej, która objawia się podwyższonym poziomem glukozy. Przewlekle podwyższona glukoza we krwi uszkadza naczynia krwionośne, a także działa negatywnie na nerki. Te zaś mają obniżone zdolności wydalania jonów sodu, a ich kumulacja prowadzi do podwyższenia poziomu ciśnienia krwi. Z tego powodu tak ważne jest, aby pacjentów dotkniętych zespołem metabolicznym otoczyć kompleksową opieką.
Leczenie zespołu metabolicznego
Farmakoterapia
W przypadku leczenia nadciśnienia oraz cukrzycy niezbędne będzie stosowanie się do zaleceń lekarza prowadzącego w zakresie dawki przyjmowanych leków. W parze z farmakoterapią musi iść regularna kontrola poziomu glukozy oraz ciśnienia. Szczególnie wtedy, gdy zmienia się styl życia pacjenta.
Dlaczego jest to tak ważne? Odczyty generowane przez ciśnieniomierze oraz glukometry świetnie odzwierciedlają bieżące zmiany, a pomiary wykonywane okresowo pokazują konkretne tendencje. Może okazać się, że na skutek redukcji masy ciała i zmiany trybu życia konieczna będzie korekta dawek leków lub ich zmiana. W przypadku pacjentów przyjmujących wiele leków nawet jeden medykament mniej może robić ogromną różnicę – nie trzeba pamiętać o jego dawkowaniu, a także można go skreślić z listy regularnych wydatków.
Dieta
Leczenie oraz profilaktyka zespołu metabolicznego bazuje na zmianie stylu życia. Na poprawę wyników pacjenta oraz jego samopoczucie znaczny wpływ będzie miała utrata masy ciała. Niezbędne jest zastosowanie diety z odpowiednio dobranym deficytem energetycznym, który pozwoli na stopniową redukcję tkanki tłuszczowej. Równocześnie jadłospis powinien zostać wzbogacony w kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, które w pozytywny sposób wpływają na cały układ sercowo-naczyniowy. Więcej informacji na temat diety korzystnej w przypadku nadciśnienia znajdziesz w tym artykule.
Aktywność fizyczna
Zwiększenie aktywności fizycznej ułatwi stworzenie deficytu energetycznego i pozwoli uwrażliwić tkanki na działanie insuliny. Aktywność fizyczna przede wszystkim powinna być dobrana indywidualnie do pacjenta, zwłaszcza w przypadku dużej otyłości. Nadmierne kilogramy obciążają cały układ kostno-szkieletowy, a w szczególności stawy, dlatego na początek dobrym rozwiązaniem jest wdrożenie spacerów i zwiększenie codziennej aktywności. Czujnik aktywności ułatwi jej śledzenie i ocenę pozbawioną subiektywizmu – my sami mamy tendencję do przeceniania swoich wydatków energetycznych.
Jakie są skutki zespołu metabolicznego?
W przypadku zespołu metabolicznego mówimy o konsekwencjach wynikających z zaburzeń gospodarki węglowodanowej, lipidowej oraz samej otyłości. Nadmierna masa ciała wiąże się z przewlekłym stanem zapalnym, który może predysponować do rozwoju konkretnych typów nowotworów. Występowanie zespołu metabolicznego dwukrotnie zwiększa ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych, więc brak odpowiedniej terapii powoduje wyższe narażenie na wystąpienie np. zawału. Natomiast wysokie poziomy glikemii w przebiegu niewyrównanej cukrzycy prowadzą do pogorszenia wzroku czy powstawania jaskry.
Składowe zespołu metabolicznego to choroby i dysfunkcje, które nie charakteryzują się gwałtownym przebiegiem, a efekt ich negatywnego działania jest widoczny w dłuższej perspektywie. To często usypia czujność pacjentów, którzy mogą nie zauważać postępujących zmian lub po prostu nie wiązać ich z występującymi u nich chorobami. Ogromną rolę odgrywa zatem z jednej strony wsparcie bliskich i zachęty z ich strony do dbania o zdrowie, a z drugiej opieka lekarska. Elementem tej opieki powinno być gruntowne edukowanie pacjenta i uświadamianie, z czym wiąże się zespół metaboliczny i jakie mogą być jego konsekwencje.
