Programowanie treningu jest to proces, w którym ustala się określony schemat aktywności fizycznej, stworzony do konkretnego pacjenta. Jest on przemyślany, odpowiednio zaprojektowany i zindywidualizowany tak, by uzyskać pożądany efekt. Jakie są sposoby programowania takich treningów?
Ile powinny trwać, jakie są ich rodzaje i sposób obciążenia? Każde z tych pytań będziemy chcieli w tym artykule dogłębnie przeanalizować, aby uzyskać kompendium wiedzy na temat programowania treningów w rehabilitacji kardiologicznej.
Trening to forma adaptacji, której celem jest uzyskanie powtarzalności bodźców wysiłkowych. Charakteryzuje się on dwoma zasadniczymi elementami. Jakimi? Jest to między innymi:
- przeciążenie
Jest to stosowanie bodźców wysiłkowych, które są inne od tych zazwyczaj realizowanych. Mają one za zadanie uruchomić mechanizmy adaptacji.
- odwracalność
Jest to cecha, która mówi o przejściowym, odwracalnym efekcie treningu, kiedy na przykład ma dojść do przejścia w bardziej siedzący tryb życia.
- podtrzymanie
Jest to cecha zupełnie odwrotna do odwracalności, mówiąca o możliwości zachowania dalszych treningów, ale w mniejszej objętości.
- specyficzność
Jest to nakierowanie na rozwój cech określonych układów czy narządów. Można tutaj wymienić różnego rodzaju treningi, w których każdy ma inne zadanie. Zupełnie bowiem inny będzie trening wytrzymałościowy, w porównaniu na przykład z treningiem oporowym.
Najczęściej wykorzystywaną formą treningów w rehabilitacji kardiologicznej jest trening wytrzymałościowy, bowiem to właśnie on ma za zadanie zwiększyć wydolność serca i płuc. Oczywiście warto przy tym i stawiać na inne treningi, by móc przede wszystkim usprawnić siłę i wytrzymałość mięśni, koordynację ruchową, ale także i gibkość, która ma ogromne znaczenie dla sprawności neuromotorycznej.
Określone parametry treningu
Bez wątpienia w ustalaniu treningu bardzo ważną rolę odgrywają parametry. Określając każdy z nich, można stworzyć doskonały trening, idealnie dopasowany do potrzeb każdego z pacjentów. I tak najważniejsze cechy treningu to:
- częstość(F) - ile razy w ciągu dnia czy tygodnia dana osoba ma wykonywać ćwiczenia, jaka ma być ich ilość lub ile ma odbyć się sesji.
Aktywność fizyczna zalecana jest minimum trzy razy w tygodniu, jednak jeśli pacjent ma możliwość, lepiej jest stawiać na bycie aktywnym każdego dnia. W przypadku osób z bardzo małą wydolnością, taki trening może trwać od 1 - 10 minut, ale każdy z nich wpływa znacząco na poprawę wydolności organizmu, co ma niezwykle duże znaczenie dla osoby chorej.
- intensywność treningu(I) - z jaką intensywnością należy wykonywać sesje treningowe czy konkretne ćwiczenia. Można tutaj wyróżnić intensywność bezwzględną i względną.
Trening może być: bardzo lekki, lekki, umiarkowany, energiczny i prawie maksymalny. Intensywność treningu wyznacza się za pomocą konkretnych parametrów. Należą do nich między innymi:
- skala odczuwanego treningu RPE
- treningowa częstość akcji serca
- wielkość wydatku energetycznego
- kombinacja powyższych zasad
- czas trwania treningu(T) - ile wynosić ma jeden trening lub jaka ma być długość sesji treningowych w ciągu na przykład tygodnia.
Tak naprawdę nie można oszacować ogólnego czasu trwania treningu, gdyż jest on uzależniony między innymi od oceny wstępnej i ryzyka zdarzeń sercowych, które to prowokowane są wysiłkiem. Im wydolność jest niższa, a przy tym ryzyko wyższe, tym sesja jest krótsza. Sesje treningowe powinny trwać 30 - 60 minut na dobę, 150 minut w ciągu tygodnia. Każda sesja składać powinna się z czterech faz:
- rozgrzewka - 5 do 10 minut z intensywnością na poziomie 30 - 40% HRR, MET-R, <11 RPE.
- trening właściwy - początkowo około 10 minut, następnie sukcesywnie wydłużany, od 20 do 60 minut
- wyciszenie - 5 do 10 minut
- rozciąganie - czyli stretching całego ciała
- typ treningu(T) - jaki to ma być rodzaj treningu. Może on być: rytmiczny, powtarzalny, działający na kończyny górne lub dolne, nie wymagający większego doświadczenia w jego wykonywaniu czy na przykład działający na duże grupy mięśni.
Najlepszą formą treningów w rehabilitacji kardiologicznej są między innymi innymi treningi na: rowerze, na ergometrze ręcznym, na stepperach, orbitreku, na rotorze. Doskonale sprawdza się także wchodzenie po schodach, nordic walking i pływanie.
- Objętość treningu(V) - Jest to sumaryczny wydatek energii, który mieści się w określonym przedziale czasu.
Objętość wylicza się jako iloczyn bezwzględnej intensywności treningu i czasu jego trwania. Wielkością objętości treningu jest ilość wydatkowanej energii całkowitej EE. Zaleca się, aby dziennie każdy z pacjentów wykonał minimum 2000 kroków.
- Przyrost obciążenia(P) - jest to inaczej tempo przyrostu określonego obciążenia. Może być on realizowany przez wydłużenie czasu treningu, zwiększenie jego częstotliwości, a także wzrost intensywności.
Szybkość tego przyrostu uzależniona jest od kilku niezwykle ważnych elementów. Są to między innymi:
- stabilność stanu klinicznego
- dobra tolerancja stosowanego wysiłku
- nie osiąganie docelowych parametrów intensywności treningu
- motywacja pacjenta
Wykonywane przez osoby chore treningi fizyczne, mają przede wszystkim za zadanie wzmocnić ich zdrowie, zwiększyć wydolność organizmu, a do tego również i wpłynąć na stan chorobowy, z jakim się ci zmagają. Nic nie działa tak doskonale na serce, jak odpowiednio dobrany i ułożony trening.
Bezpieczeństwo i nadzór w trakcie treningu
Niezwykle istotną rolę odgrywa między innymi bezpieczeństwo i nadzór nad treningiem doświadczonych osób. Wiadomo, że zarówno test wysiłkowy, jak również i takie treningi w rehabilitacji kardiologicznej zwiększają ryzyko zdarzeń sercowych, które z tym wysiłkiem są związane. Kluczowe więc tutaj znaczenie ma właśnie odpowiednie programowanie treningu, dopasowane do konkretnego pacjenta. Co stanowi więc ważną rolę w zachowaniu tego bezpieczeństwa? Są to między innymi:
- ocena wstępna przed rozpoczęciem treningu określająca:
- samopoczucie pacjenta
- ciśnienie tętnicze
- masę ciała
- częstotliwość i miarowość rytmu serca
- występowanie zmian w stanie klinicznym
- tolerancję aktywności
- zmianę dawek leków
- obecność doświadczonego personelu medycznego
- powinien od znać techniki treningu i obsługi systemu komputerowego
- powinien znać podstawowe zaburzenia rytmu serca i przewodzenia
- powinien rozpoznawać elektrokardiologiczne cechy niedokrwienia mięśnia sercowego
- powinien umieć postępować w stanach zagrożenia życia pacjenta
- odpowiednia sala treningowa wyposażona w:
- system rehabilitacji kardiologicznej
- aparaty do mierzenia ciśnienia
- zegar ścienny z sekundnikiem
- skale odczuwanego zmęczenia wg Borga
- telefony z numerami do zespołu reanimacyjnego
- leki :nitrogliceryna, glukoza w żelu 1WW
Formy stosowanego treningu
Wyróżnić można trzy formy stosowanego treningu. Są to między innymi trening ciągły sterowany obciążeniem, trening interwałowy sterowany obciążeniem i trening ciągły sterowany częstotliwością rytmu serca.
Wykonując treningi w rehabilitacji kardiologicznej, pacjent podobnie jak w teście wysiłkowym, musi być podłączony do EKG i do ciśnieniomierza. Powinien być zapoznany z przebiegiem treningu i ze skalą odczuwanego wysiłku według Borga. W trakcie treningu należy kontrolować przebieg krzywej EKG, częstotliwość rytmu serca, ciśnienie wysiłkowe pod koniec fazy obciążenia, a także poziom odczuwanego zmęczenia RPE i ewentualne występowanie objawów nietolerancji wysiłku.
