Astma to coraz częstsza choroba układu oddechowego i najbardziej rozpowszechniona choroba przewlekła u dzieci, z którą zmaga się już 14% dzieci z całego świata. Podstawą terapii astmy jest stosowanie inhalatorów. Aby skutecznie kontrolować tę chorobę, musimy wybrać inhalator odpowiedni dla astmatyka, następnie nauczyć się poprawnej techniki inhalacji i wytrwać w terapii zleconej przez lekarza. Podpowiemy krok po kroku, jak to zrobić.
Jak leczyć astmę?
Astma oskrzelowa jest chorobą przewlekłą, u której podłoża leży proces zapalny toczący się głównie w oskrzelach. Stan zapalny z kolei sprzyja skurczowi oskrzeli, który objawia się napadami kaszlu i duszności. Podstawową grupą leków używanych w astmie są leki kontrolujące chorobę, głównie glikokortykosteroidy działające przeciwzapalnie i długo działające β2-mimetyki rozkurczające oskrzela. Leki kontrolujące przebieg choroby stosuje się regularnie według zaleceń lekarza, nawet kiedy żadne objawy nie występują –aby zapobiec rozwojowi astmy.
Z kolei leki stosowane doraźnie podawane są tylko w razie wystąpienia zaostrzenia (napadu kaszlu i duszności), aby natychmiast rozkurczyć oskrzela i umożliwić prawidłowy przepływ powietrza. Do leków tych należą min. krótko działające β2-mimetyki.
Na podstawie liczby zaostrzeń lekarz ocenia, czy astma postępuje, czy też jest dobrze kontrolowana. Liczbę objawów i ich nasilenie najlepiej zna pacjent – dlatego jest on partnerem lekarza w leczeniu choroby. Pacjent wraz z lekarzem wspólnie ustalają plan leczenia astmy, który obejmuje m.in. stosowanie inhalatorów.
Inhalacje w astmie – kiedy i dlaczego są skuteczne?
Najczęstszą i najskuteczniejszą terapią astmy jest stosowanie leków wziewnych – inhalacja lub nebulizacja. Tak podany lek trafia bezpośrednio na błonę śluzową oskrzeli, czyli do miejsca, w którym leczenie jest potrzebne. Co równie ważne, pozwala to na zmniejszenie dawki oraz zminimalizowanie ryzyka ewentualnych działań niepożądanych, jakie mogą wystąpić przy ogólnoustrojowym podaniu leku (chociaż czasami, w razie zaostrzeń, lekarz może zalecić również tabletki).
Co zrobić, aby wziewne leczenie astmy było skuteczne?
Po pierwsze, niektóre z cząsteczek aerozolu wytwarzanych podczas inhalacji czy nebulizacji mogą być zbyt małe, aby dotrzeć do oskrzeli. Aby leczenie wziewne było skuteczne i bezpieczne, cząsteczki aerozolu powinny mieć 2 – 5 mikrometrów. Dodatkowym warunkiem, jakie musi spełniać inhalator stosowany w astmie, jest dostarczanie leku do oskrzeli w niezmienionej formie – dlatego np. inhalator ultradźwiękowy ma w astmie ograniczone zastosowanie. Wrócimy do tego przy omawianiu konkretnych typów inhalatorów.
Po drugie, często zdarza się, że lek nie dociera w wystarczającej ilości do oskrzeli z powodu błędów technicznych podczas stosowaniu inhalatora. Chociaż trudno w to uwierzyć, błędy w technice inhalacji popełnia około 80% pacjentów chorych na astmę. Jest to zatem jedna z najczęstszych przyczyn niepowodzenia leczenia. Poprawna technika inhalacji zależy od rodzaju inhalatora. Pierwszy krok w leczeniu astmy to zatem wybór inhalatora najbardziej odpowiedniego do potrzeb. Poniżej przedstawiamy inhalatory najbardziej przydatne w leczeniu astmy i podajemy ogólne zasady ich stosowania. Dodatkowo zawsze należy przeczytać zalecenia producenta dołączone do produktu i pamiętać o utrzymywaniu wszystkich elementów inhalatora w czystości. W razie ich uszkodzenia należy je wymienić na nowe.
Jak poprawnie używać inhalatora w astmie?
Inhalatory ciśnieniowe (lek wydostaje się na zewnątrz w wyniku naciśnięcia)
Składają się z pojemnika zawierającego substancję leczniczą pod ciśnieniem oraz ustnika z mechanizmem, który uwalnia lek w określonej dawce. Aby poprawnie je stosować, konieczne jest zsynchronizowanie wyzwolenia dawki leku z początkiem wdechu. Dlatego jest trudny w obsłudze przez dzieci. Stosowanie tych inhalatorów, zwłaszcza u dzieci lub osób dorosłych mających np. problemy z koordynacją ruchową, ułatwia spejser, czyli specjalna tuba.
Rozpocznij powolne oddychanie, tak wolne, jak tylko to możliwe, jeszcze przed użyciem inhalatora.
1. Inhalację wykonuj na stojąco lub siedząco.
2. Zdejmij nasadkę z ustnika inhalatora.
3. Wstrząśnij inhalatorem 4–5 razy, aby się upewnić, że ustnik nie zawiera ciał obcych i zawartość inhalatora została równomiernie wymieszana.
4. Trzymaj inhalator pionowo palcami, z kciukiem na podstawie inhalatora, pod ustnikiem. Wykonaj tak głęboki wydech, jak to tylko możliwe.
5. Włóż ustnik do ust i obejmij go szczelnie wargami.
6. Rozpocznij powolny i głęboki wdech. Natychmiast po rozpoczęciu wdechu przez usta naciśnij inhalator w celu uwolnienia dawki leku, a następnie kontynuuj spokojny,
głęboki wdech.
7. Wstrzymaj oddech na kilka sekund lub na tyle, żeby wstrzymanie oddechu nie powodowało dyskomfortu. Następnie wyjmij inhalator z ust i wykonaj spokojny wydech.
8. Jeżeli lekarz zalecił 2 inhalacje leku, należy odczekać około pół minuty przed powtórzeniem czynności opisanych w punktach 3–7.
9. Po inhalacji zawsze zakładaj nasadkę na ustnik, aby zapobiec dostawaniu się do niego kurzu. Załóż nasadkę, delikatnie dociskając ją, aż usłyszysz kliknięcie. Jeżeli nie słychać kliknięcia, nasadkę należy zdjąć, odwrócić i powtórzyć próbę jej założenia.
Aby się upewnić, że stosujesz prawidłową technikę, początkowo obserwuj się przed lustrem w jej trakcie inhalacji. Jeżeli podczas inhalacji z inhalatora, jamy ustnej czy nosa wydobywa się mgiełka, świadczy to o nieprawidłowej technice inhalacji.
Inhalatory proszkowe (lek jest uwalniany wraz z wdechem)
Inhalatory proszkowe zawierają suchą substancję leczniczą, przeważnie w kapsułce. Podczas nebulizacji kapsułka ta jest przebijana lub kruszona i lek zostaje uwolniony w komorze. Podczas wykonywania wdechu przez tego typu inhalator proszek jest uwalniany do płuc. Dlatego bardzo ważne jest, aby wykonać pełny, głęboki wdech przez ustnik.
1. Odkręć i zdejmij pokrywę inhalatora.
2. Trzymaj inhalator w pozycji pionowej.
Podczas ładowania dawki leku nie należy trzymać inhalatora za ustnik. W celu załadowania dawki leku należy przekręcić pokrętło do oporu w jednym kierunku. Następnie należy przekręcić pokrętło do oporu w przeciwnym kierunku. Będzie słychać kliknięcie. Inhalator jest teraz gotowy do użycia.
3. Wykonaj wydech. Nie wydychaj powietrza przez inhalator.
4. Dopiero po opróżnieniu płuc z powietrza szczelnie obejmij ustnik ustami i wykonaj głęboki i silny wdech przez usta. Zatrzymaj powietrze w płucach przez około 10 sekund.
5. Wyjmij inhalator z ust i spokojnie wypuść powietrze. Jeśli przepisano więcej niż jedną dawkę, należy powtórzyć czynności zgodnie z punktami 2–5.
6. Umieść pokrywę na inhalatorze i zakręć.
Nigdy nie dmuchamy do inhalatora, bo może to doprowadzić do zawilgocenia leku.
Inhalatory pneumatyczne
Inhalator pneumatyczny, zwany też kompresorowym lub tłokowym, również uwalnia lek z wdechem, dlatego jest prosty do zastosowania zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Inhalator ten składa się ze sprężarki pneumatycznej służącej do tłoczenia powietrza oraz nebulizatora połączonego gumowym wężykiem ze sprężarką. W nebulizatorze płynna postać leku zamieniana jest w aerozol. Inhalator taki ma większe rozmiary niż wyżej opisane, istnieją jednak zminiaturyzowane, nowoczesne rodzaje. Są one nie tylko poręczne, ale i atrakcyjne dla dzieci, np. w kształcie pieska. Przy pomocy inhalatora pneumatycznego można podawać wiele różnych leków, m.in. glikokortykosteroidy i leki rozszerzające oskrzela, są to zatem urządzenia często i bezpiecznie wykorzystywane w astmie w każdej grupie wiekowej.
1. Odmierzoną dawkę leku wlej do nebulizatora i (jeżeli jest to wymagane) uzupełnij do odpowiedniej objętości roztworem chlorku sodu o stężeniu 0,9%.
2. Połącz nebulizator ze sprężarką oraz maską lub ustnikiem.
3. Rozpocznij inhalację: wykonuj spokojne i głębokie wdechy, tuż po nich na chwilę zatrzymaj oddech i zrób szybki wydech. Poprawna inhalacja trwa tak długo, jak długo aerozol jest wytwarzany. Kiedy lek się skończy, należy wyłączyć urządzenie.
Inhalatory ultradźwiękowe
To bardzo przyjazne użytkownikowi inhalatory, odznaczające się wyjątkowo cichą pracą i szybkim działaniem. Mogą być z powodzeniem stosowane przez starsze dzieci, które nie lubią hałasu towarzyszącego inhalacji i są zniecierpliwione długotrwałą nebulizacją. Nie zaleca się natomiast stosowania inhalatora ultradźwiękowego u dzieci poniżej 1 roku życia z uwagi na dużą gęstość cząsteczek w aerozolu, mogącą powodować podrażnienia w układzie oddechowym niemowląt. Specyficzną cechą inhalatorów ultradźwiękowych jest również to, że generowaniu aerozolu towarzyszy wyższa temperatura. Dlatego w astmie inhalatory tego typu można bezpiecznie wykorzystać do podawania mukolityków w razie zaostrzeń astmy czy infekcji, można też z jego pomocą podawać część antybiotyków (wcześniej trzeba się upewnić, czy antybiotyk zapisany przez lekarza jest stabilny w większej temperaturze). Nie nadają się one natomiast do stosowania leków przeciwzapalnych.
Niezależnie od rodzaju inhalatora po jego użyciu wypłucz usta i gardło. To tam osiada większość leku, powodując działania niepożądane takie jak chrypka, uczucie suchości w ustach czy pleśniawki. Szczególnie dotyczy to glikokortykosteroidów, a więc leków najczęściej przyjmowanych w astmie. Jeśli do inhalacji była wykorzystana maseczka, umyj również twarz w miejscach, z którymi się stykała.
Poprawna technika inhalacji i przestrzeganie zaleceń lekarskich to praktycznie pełna gwarancja utrzymania astmy pod kontrolą. W wielu przypadkach ciężkiej postaci astmy okazuje się, że za bardzo zły stan oskrzeli odpowiadała nieprawidłowa technika inhalacji.
Inhalacja i nebulizacja a COWID-19
Wiele osób zadaje sobie pytanie, czy nie należy ograniczyć wziewnego przyjmowania leków w trakcie pandemii. Pacjenci obawiają się zakażenia domowników w trakcie wytwarzania mgiełki, w której mogą się unosić również wirusy powodujące COVID-19. Polskie Towarzystwo Alergologiczne uspokaja: podstawą leczenia astmy jest kontynuacja dotychczasowego leczenia, a więc między innymi inhalacji i nebulizacji. Z kolei GINA podkreśla, że w 2020 roku w wielu krajach odnotowano spadek zaostrzeń astmy, a także zachorowań na grypę. Prawdopodobnie wynika to z częstszego mycia rąk, noszenia maseczek i utrzymywania dystansu społecznego.
