Czerniak złośliwy jest bez wątpienia problemem zdrowia publicznego na całym świecie. Co roku w Polsce na czerniaka zapada około 3600 osób, najczęściej są to osoby w wieku około 50 lat. Trzeba jednak pamiętać, że nowotwór ten może rozwinąć się w każdej grupie wiekowej, od małych dzieci, przez nastolatków, dorosłych i na osobach starszych skończywszy.
Czerniak – co to?
Czerniak to nowotwór złośliwy rozwijający się z komórek barwnikowych skóry – melanocytów zawierających melaninę. Naturalnie występują one w skórze właściwej każdego człowieka i odpowiadają za jej zabarwienie – im jest ich więcej, tym ciemniejsza karnacja.
Każdy człowiek ma stałą dla siebie ilość melanocytów – ciemnienie skóry podczas opalania jest wynikiem wzrostu syntezy melaniny w tych komórkach, a nie ich zwiększonymi podziałami.
Zdecydowanie najważniejszym czynnikiem rozwoju czerniaka jest długotrwałe narażenie na intensywne promieniowanie UV. Dlaczego powstaje czerniak? Pod wpływem promieni ultrafioletowych w materiale genetycznym melanocytów powstają liczne mutacje w genach odpowiedzialnych za regulację podziałów komórek. Akumulacja tych zmian może w pewnym momencie nadać komórce nieśmiertelność – zaczyna się szybko i niekontrolowanie dzielić, przez co organizm nie jest w stanie jej usunąć. Prowadzi to do rozwoju guza i w miarę jego wzrostu może dojść do przedostania się pojedynczych komórek do węzłów chłonnych – mówimy wtedy o przerzutach do węzłów. Może się zdarzyć również tak, że w chwili rozpoznania nowotwór będzie na tyle zaawansowany, że obecne będą przerzuty odległe do innych narządów – najczęściej płuc, wątroby i kości, ale może zlokalizować się w każdym narządzie.
Diagnostyka czerniaka – gdzie się zgłosić?
Jeżeli podejrzewasz u siebie czerniaka, pierwszym krokiem będzie udanie się na wizytę do lekarza dermatologa. Tam, badaniem za pomocą dermatoskopu, lekarz oceni czy zmiana ma charakter łagodny czy złośliwy.
Większość zmian barwnikowych na skórze człowieka to zmiany łagodne, wymagające jedynie okresowej kontroli. Jak wygląda zatem zmiana złośliwa? Istnieją dobrze poznane cechy charakteryzujące czerniaka złośliwego - można je sklasyfikować za pomocą systemu ABCD(E):
- A – asymetria (asymmetry) – jeżeli zmiana jest niesymetryczna;
- B – granica (border) – zmiana o nieregularnych, czasem postrzępionych brzegach, lub gdy nie da się z wystarczającą dokładnością stwierdzić granic zmiany (zlewają się one z otoczeniem);
- C – kolor (color) – występowanie kilku barw w obrębie zmiany (odcienie brązu, czerwieni, purpury, pomarańczu i inne);
- D – średnica – większa niż 6mm
- E – ewolucja – kiedy pieprzyk zmienił swój charakter (rozmiar, kolor, kształt)
Dodatkowo do objawów złośliwości zmiany świadczy zaczerwienienie, obrzęk, świąd i pieczenie w jej obrębie. Również te cechy lekarz jest stwierdzić podczas badania dermatoskopem. Powiększenie okolicznych węzłów chłonnych może sugerować przerzuty do lokalnych węzłów chłonnych lub przerzuty odległe. Mogą również występować objawy ogólne, takie jak gorączka, pocenie w nocy czy osłabienie i męczliwość.
Kolejnym krokiem jest wycięcie zmiany, jeżeli obecne są niepokojące cechy złośliwości. Następnie usuniętą zmianę wysyła się do badania histopatologicznego, w którym pod mikroskopem określa się grubość nacieku nowotworu w głąb skóry, obecność owrzodzeń czy podziałów komórkowych. Na podstawie tego badania stawia się ostateczne rozpoznanie. Przed rozpoczęciem leczenia należy ocenić, czy nie ma przerzutów do węzłów chłonnych lub przerzutów odległych.
W przypadku przerzutów do węzłów chłonnych lepiej rokują pacjenci z mikroprzerzutami (tzn. z komórkami nowotworowymi wykrywanymi kiedy węzeł nie jest jeszcze powiększony), niż z makroprzerzutami, kiedy węzeł uległ już powiększeniu. Najgorzej rokują pacjenci z przerzutami odległymi do ośrodkowego układu nerwowego. To, jak szybko czerniak daje przerzuty, jest trudne do określenia i zwykle jest sprawą indywidualną. U znacznej większości pacjentów zmiana w momencie rozpoznania ogranicza się tylko do skóry, natomiast u niektórych mogą już występować ogniska w węzłach chłonnych lub nawet w odległych narządach. Do oceny stopnia zaawansowania przydatny jest również pomiar stężenia dehydrogenazy mleczanowej (LDH).
Czerniak złośliwy może się rozwijać stosunkowo wolno, jednak może również rosnąć bardzo szybko z tworzeniem owrzodzeń wokół zmiany i objawami dodatkowymi jak ból i zaczerwienienie.
Leczenie czerniaka złośliwego
Pierwszym etapem leczenia czerniaka po badaniu za pomocą dermatoskopu jest jego wycięcie, wraz z marginesem zdrowej tkanki. Wielkość tego marginesu zależy od rozmiaru zmiany – im większa zmiana tym bardziej obszerny margines. Po leczeniu chirurgicznym wdraża się chemioterapię, a w przypadku jej niepowodzenia można rozważyć leczenie biologiczne.
Czy czerniak jest wyleczalny? Odpowiedź brzmi: to zależy od rozległości choroby. Zdecydowanie najlepsze rokowanie wykazują czerniaki ograniczające się tylko do skóry bez przerzutów– po wycięciu w większości przypadków dochodzi do 100% wyleczenia. Gorzej sytuacja wygląda w przypadku przerzutów do węzłów chłonnych i narządów odległych. Najgorszym czynnikiem rokowniczym są przerzuty do OUN.
