Trudno wyobrazić sobie lekarza, pielęgniarkę czy ratownika medycznego bez stetoskopu. To proste, ale bardzo potrzebne urządzenie stało się w zasadzie atrybutem pracownika ochrony zdrowia. Mimo pojawienie się coraz to nowocześniejszych urządzeń, słuchawki lekarskie nadal pozostają podstawowym i skutecznym narzędziem, dzięki któremu można zdiagnozować wiele chorób i niepokojących zmian.
Do czego wykorzystuje się stetoskop? Osłuchiwanie płuc to nie wszystko
Stetoskop, jaki wszyscy kojarzymy (składający się z głowicy z membraną do stetoskopu, przewodu, liry i oliwki do stetoskopu), pojawił się prawie 60 lat temu. W 1964 roku amerykański lekarz - kardiolog David Littmann opatentował poprawioną przez siebie wersję słuchawek lekarskich. Na czym polegała jego innowacja? Jaka była poprzednia budowa stetoskopu?
Konstrukcja stetoskopu, jaki był w użyciu od początku XIX wieku, była bardzo prosta. W 1816 roku francuski lekarz Rene Laennec miał osłuchać pacjentkę. W tamtych czasach badanie stetoskopem bez stanika, ba nawet przyłożenie ucha do damskiego gorsetu, wielu nie mieściło się w głowie. Na taką „bliskość” nie chciał pozwolić sobie ów doktor, więc by móc przeprowadzić badanie i nie naruszyć cnotliwości damy, przyłożył do jej ciała zwinięty rulon papieru. Okazało się, że dzięki temu lepiej można było usłyszeć bicie serca.
Kolejna wersja słuchawek była ciut bardziej rozbudowana. To urządzenie przypominało drewnianą tubę połączoną za pomocą elastycznej rurki z pojedynczą wkładką douszną. Dopiero stetoskop Littmanna zyskał membranę akustyczną, która znacznie wzmocniła słuchane dźwięki. Od kilkudziesięciu lat stetoskop Littmann pediatryczny czy Littmann kardiologiczny są jakością samą w sobie, po którą sięgają miliony lekarzy, pielęgniarek i ratowników medycznych.
Stetoskopy - podział
Choć na pierwszy rzut oka wszyscy używają takich samych słuchawek, to słuchawki lekarskie podzielić można na dwie zasadnicze grupy: stetoskopy jednogłowicowe oraz dwugłowicowe. Zasadniczym kryterium takiego rozdzielenia jest jeden z elementów budowy stetoskopu, a mianowicie głowica. To ta część urządzenia, którą przykłada się do ciała pacjenta.
Najpopularniejszymi słuchawkami są te z jedną głowicą. Modele posiadające podwójne głowice mają równocześnie mniejszą i większą membranę. Co daje taki zestaw? Odpowiednio wybrana przez lekarza membrana stetoskopu pozwala na dokładniejsze zbadanie małego i dużego pacjenta. Choć zazwyczaj lekarze dziecięcy mają zazwyczaj na podorędziu stetoskop pediatryczny Littmann, Stetoskop pediatryczny gamma 3.3 czy Stetoskop Little Doctor LD Special, mogą też skorzystać z „ogólnych” słuchawek, byleby były dwugłowicowe.
Stetoskopy można podzielić także ze względu na specjalność, do jakiej są wykorzystywane. I tak wyróżnia się:
- Stetoskop internistyczny – taki jak sStetoskop kardiologiczno-internistyczny premium Seca S50 to model wybierany zdecydowanie najczęściej. Jego budowa pozwala na osłuchanie tonów serca, szmerów sercowych i oddechowych. Dzięki temu urządzeniu lekarz może wykryć problemy z ukrwieniem tętnic udowych, szyjnych, a także przysłuchać się pracy jelit.
- Stetoskop kardiologiczny – jak na przykład stetoskop kardiologiczny gamma c3, to najdroższe modele wśród słuchawek lekarskich. Ich cena uwarunkowana jest zastosowaniem dość wymagającej technologii (kluczowej w nich są proporcje pojemności kanałów akustycznych do pojemności poduszek pod membraną do stetoskopu i sercówką). By kardiolog był w stanie wysłuchać pełnego zakresu częstotliwości, słuchawki te muszą mieć membranę dwutonową
- Stetoskop anestezjologiczny – by lekarz mógł łatwo wsunąć głowicę pod ciśnieniomierz lub odzież często nieprzytomnego pacjenta, musi być ona płaska. Ten model stetoskopu jest także częstym elementem wyposażenia tradycyjnych zestawów do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi.
- Stetoskop pediatryczny/ neonatologiczny – taki jak stetoskop pediatryczny Seca S32 czy stetoskop pediatryczny Littmann zaopatrzony jest w mniejszą głowicę, którą wygodniej słucha się małych pacjentów. Często ma także kolorowe przewody, etui na słuchawki w dziecięce wzory i możliwość założenia bajkowych nakładek, które mają za zadanie rozbawienie osłuchiwanego dziecka.
- Stetoskop pielęgniarski – jak na przykład stetoskop internistyczny pielęgniarski Seca S20 to urządzenie przypominające do złudzenia stetoskop internistyczny, służy do podstawowego osłuchania pacjenta.
Od kilku lat obecne są także stetoskopy elektroniczne. Każdy stetoskop elektroniczny posiada wzmocnienie, które pozwala na wysłuchanie nawet najcichszych szmerów. W dodatku dźwięki elektroniczne można zapisywać za pomocą specjalistycznego oprogramowania komputerowego, co ułatwia konsultacje medyczne i poszerza możliwości diagnostyczne. Stetoskopy elektroniczne najczęściej stosuje się na uczelniach medycznych do kształcenia młodych lekarzy, pielęgniarek i ratowników.
Badanie stetoskopem – co można wysłuchać
O tym jak wygląda badanie stetoskopem nie trzeba się rozpisywać - lekarz kładzie lejek stetoskopu przy klatce piersiowej, plecach czy brzuchu pacjenta. Następnie słucha, a urządzenie wzmaga i przenosi wszystkie dźwięki o wysokiej i niskiej częstotliwości powstające w danym ośrodku i transferuje je do uszu lekarza za pomocą liry.
- Osłuchiwanie płuc stetoskopem to chyba pierwsze badanie, jakie przychodzi pacjentom do głowy, kiedy słyszą o badaniu słuchawkami lekarskimi. Jednak rzężenia, furczenia i świsty to nie jedyne odgłosy, jakie można usłyszeć przez stetoskop. Lekarze często używają także słuchawek, by zdiagnozować nieprawidłowości serca czy jamy brzusznej.
W trakcie badania stetoskopem lekarz osłuchuje płuca, symetrycznie z przodu i z tyłu. W zdrowych można wysłuchać miarowy szmer oddechowy. Na pewno zaniepokojenie medyka wzbudzi fakt, jeżeli w niektórych miejscach wydaje się on głośniejszy. Szmer oskrzelowy jest prawidłowy, jeżeli występuje nad i dużymi oskrzelami. Szmer pęcherzykowy powinien zaś być słyszalny nad pozostałymi polami płucnymi.
- Tak naprawdę zazwyczaj lekarz rozpoczyna osłuchiwanie od wsłuchania się w serce pacjenta. Przeprowadzający badanie przykłada głowicę stetoskopu tak, by móc wysłuchać bicia serca w czterech miejscach i zdiagnozować pracę czterech zastawek serca (mitralnej i trójdzielnej oraz zastawek dużych naczyń wychodzących z serca zastawki aortalnej oraz zastawki pnia płucnego). Zazwyczaj pacjenta bada się na siedząco (z pominięciem małych dzieci), choć czasem lekarz zaleca położenie się lub pochylenie, bo zmiana pozycji wzmacnia niektóre dźwięki świadczące o chorobie serca. U zdrowych osób wysłuchać można dwa tony serca. Jeden związany jest z zamykaniem się zastawek przedsionkowo-komorowych, a kolejny ma miejsce w czasie, gdy dochodzi do zamykania się zastawki aorty oraz zastawki pnia płucnego.
W przypadku badania serca membrana stetoskopu pomaga ustalić wadę, która znajduje się we wczesnym stadium.
- Słuchanie jamy brzusznej ma na celu głównie zbadanie perystaltyki jelitowej. Niedrożność jelit często objawia się „wokalnie” - charakterystycznym burczeniem jelit lub wysokimi dźwiękami o metalicznym pogłosie wydobywającymi się z nich. Porażone jelita w odsłuchu dają niepokojącą ciszę. Brak odgłosów może wywołać również zapalenie otrzewnej, czy niedokrwieniem jelit. Lekarz może także „na ucho” określić, gdzie jest wątroba, wsłuchując się w delikatne skrobanie.
Jak mierzyć ciśnienie stetoskopem?
Stetoskop wykorzystywany jest także do mierzenia ciśnienia. Ciśnieniomierz ze stetoskopem znajduje się w każdym gabinecie lekarskim, pielęgniarskim czy położniczym. Uważa się, że taki tradycyjny pomiar jest dokładniejszy niż wyniki podane przez elektroniczne ciśnieniomierze. Badanie zaczyna się od nałożenia mankietu na ramię pacjenta. Następnie pompuje się powietrze aż do zaniku tętna. Kiedy ucisk zostaje zwolniony, lekarz, pielęgniarka czy ratownik medyczny słucha pulsowania krwi i stawia diagnozę.
Mimo rozwoju techniki i upływu lat stetoskop lekarski czy stetoskop pielęgniarski pozostaje niezastąpionym narzędziem diagnostycznym. Stetoskop dla studenta medycyny, pielęgniarstwa czy ratownictwa staje się symbolem rozpoczęcia zawodowej drogi.
