Spirometr to urządzenie do pomiaru pojemności i objętości płuc oraz przepływu powietrza przez oskrzela i płuca. Dzięki niemu lekarz może dowiedzieć się wiele o stanie sprawności naszych płuc. Jak więc działa i co mierzy spirometr?
Spirometr – jak to działa?
Spirometry mogą opierać się o różne metody działania, ale wszystkie mają wspólny cel – zmierzyć i zapisać przepływ powietrza przez płuca, ich objętość i zbadać wzajemny stosunek obu tych parametrów. Dzięki temu lekarz może ocenić, czy pojawiają się zaburzenia oddychania czy wentylacji płuc i określić stopień ich zaawansowania.
Spirometry rejestrują m.in ilość i prędkość powietrza wydychanego i wdychanego w konkretnym czasie; szybkość przepływu powietrza zamieniana jest na objętość. Spirometry mają wbudowane programy, które przeliczają zmierzone parametry i odnoszą je do norm.
Samo urządzenie może mieć różną wielkość i sposób zapisywania wyników. Najpowszechniejsze spirometry to:
- Spirometr termiczny – powietrze, które jest wydmuchiwane schładza rozgrzany drucik. Urządzenie mierzy temperaturę - im większa prędkość przepływu powietrza, tym większy jest też spadek temperatury. To bardzo czułe urządzenia, ale trzeba je bardzo często kalibrować. Jest też z reguły duże i nieprzenośne.
- Spirometr ultradźwiękowy – wykorzystuje efekt Dopplera (to pozorna zmiana częstotliwości fali dźwiękowej, powodowana ruchem obserwatora lub źródła dźwięku). To czuły i precyzyjny typ spirometru, niewymagający kalibracji. Ma też dodatkową funkcję – ocenia jakość wykonanej spirometrii. Dzięki temu wiadomo, czy badanie trzeba powtórzyć.
Badania przebiegają podobnie – badany musi wdychać i wydychać powietrze przez usta (nos jest zamknięty klipsem) w określony sposób ściśle stosując się do zaleceń prowadzącego badanie.
Ze względu na wrażliwość na otoczenie (temperatura, wilgotność), konieczność częstej kalibracji, brak powtarzalnych pomiarów i inne problemy rzadziej stosuje się:
- Spirometr ciśnieniowy (pneumotachometr) – mierzy prędkość przepływu powietrza wykorzystując zmiany ciśnienia i temperatury
- Spirometr turbinowy – mierzy prędkość przepływu powietrza poprzez turbinę, napędzaną wydechem.
Wyniki spirometrii, czyli co można znaleźć na wydruku?
Wynik badania spirometrycznego jest przeznaczony do interpretacji przez lekarza. Są na nim wykresy i liczne skróty, które mogą wydawać się nieco tajemnicze. W największym skrócie – w wyniku mamy zestawienie wzajemne stosunki przepływy powietrza i objętości płuc, bo to właśnie określa czy czynności wentylacyjne płuc są prawidłowe czy nie. Spirometry odnoszą wyniki do norm, które są różne dla osób w różnym wieku, płci, stanie zdrowia itp.
Co znaczą wykresy?
Wykresy pokazują stosunki: objętość/czas i przepływ/objętość.
Dzięki tym wykresom można łatwo ocenić jakość badania (czyli czy zostało wykonane prawidłowo) oraz charakter zaburzeń.
Co znaczą skróty?
Z licznych parametrów znajdujących się na wyniku dla lekarza najistotniejszy będzie:
FVC (forced vital capacity) – natężona pojemność życiowa (czyli ile powietrza jest po maksymalnym, natężonym wydechu, który nastąpił po maksymalnym wdechu). Zależy od pojemności płuc, ale i od „przyłożenia się” do badania.
FEV1 (forced expiratory volume in one sec) – natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa (czyli ile powietrza wydycha się w pierwszej sekundzie forsownego wydechu).
FEV1/FVC (wskaźnik Tiffaneau ) albo FEV1/VCmax, ponieważ ten parametr powie o wystąpieniu bądź nie obturacji (czyli zwężenie oskrzeli, które utrudnia przepływ powietrza) albo o zmniejszonej objętości płuc. Wskaźnik FEV1 pomoże określić stopień obturacji.
Inne skróty, które mogą znaleźć się na wyniku:
VC (vital capacity) – pojemność życiowa (czyli, objętość powietrza, którą można wciągnąć do płuc od poziomu maks. wdechu do maks. wydechu). Składają się na nią:
TV (tidal volume) – objętość oddechowa (wydychana i wdychana podczas cyklu oddechowego),
ERV (expiratory reserve volume) – zapasowa objętość wydechowa (czyli ile powietrza możemy maksymalnie wydmuchać po zakończeniu spokojnego, „zwykłego” wydechu),
IRV (inspiratory reserve volume) – zapasowa objętość wdechowa (czyli ile powietrza możemy maksymalnie wciągnąć do płuc po zakończeniu spokojnego, „zwykłego” wdechu),
IC (inspiratory capacity) – to jest suma TV i ERV; pojemność wdechowa (czyli objętość powietrza, którą możemy wciągnąć do płuc od poziomu spokojnego wdechy do maksymalnego wydechu;
VC = ERV+TV+IRV
VCmax to maksymalna pojemność życiowa, jaką udało się uzyskać podczas danego badania.
RV (residua volume) – objętość zalegająca (czyli ile powietrza zostaje w płucach po pełnym wydechu).
FRC (functional residua capacity) – czynnościowa objętość zalegająca (czyli ile powietrza zostaje w płucach po spokojnym wydechu).
PEF (peak expiratory flow) – szczytowy przepływ wydechowy, jaki wyszedł w trakcie badania przy maks. natężonym wydechu,
FET (forced expiratory time) – czas trwania forsownego (natężonego) wydechu,
tPEF (time to PEF) – ile czasu potrzeba do osiągnięcia szczytowego przepływy wydechowego,
BEV (back extrapolted volume) - ekstrapolowana objętość powietrza (czyli ilość powietrza w pierwszej fazie wydechu)
Spirometr – urządzenie dla profesjonalistów
Spirometria to nie jest badanie, które wykonuje się samodzielnie w domu, interpretacja wyniku zawsze należy do lekarza. Na podstawie spirometrii można rozpoznać m.in. choroby miąższu płuc, opłucnej, klatki piersiowej, astmę i POChP (przewlekłą obturacyjną chorobę płuc).
Dla osób chorych na astmę, które powinny codziennie monitorować wydolność swoich dróg oddechowych przydatne mogą być pikflometry, takie jak np. pikflometr-rossmax-pf. Mierzą one PEF (szczytowy przepływ wydechowy) Sposób wykorzystania i prawidłowego użytkowania pikflometru należy omówić z lekarzem.
