Odstęp QT jest to odległość (czas) od początku załamka Q, czyli początku zespołu QRS, do końca załamka T. Obejmuje więc cały zespół QRS oraz załamek T. Odstęp QT jest więc wykładnikiem całkowitego czasu trwania aktywności elektrycznej (depolaryzacji - zespół QRS, repolaryzacji - załamek T) komór. Odstępy w EKG obejmują kilka załamków i odcinków. Odpowiada on całkowitemu czasowi trwania aktywności elektrycznej komór (depolaryzacji – zespół QRS i repolaryzacji – załamek T). W nieprawidłowościach odstępu QT, tak jak w przypadku pozostałych odstępów, wyróżniamy wydłużony lub skrócony odstęp QT.
Pomiar długości odstępu QT na podstawie zapisu EKG
Prawidłowy zapis EKG składa się z załamków, odcinków oraz odstępów. Wyróżnia się załamki P, Q, R, S i T. Odcinki są to bezpośrednie odległości pomiędzy załamkami, natomiast odstępy obejmują więcej niż jeden załamek. Długość odstępu QT, tak samo jak wszystkich elementów wchodzących w skład zapisu EKG, jest zależna od częstości pracy serca. Przy wolnej pracy serca (bradykardii) cały obraz wyładowania wydłuża się, co również powoduje wydłużenie odstępu QT.
W tachykardii natomiast odwrotnie, odstęp QT ulega skróceniu. Z tego względu nie możemy stwierdzić, czy odstępy są wydłużone lub skrócone bez uwzględnienia częstości pracy serca. Do bezwzględnego określenia długości odstępu konieczne jest wprowadzenie pojęcia skorygowanego odstępu QT (QTc), który obliczany jest w następujący sposób:
QTc = QT/√RR
Gdzie QTc jest skorygowanym odstępem QT, QT jest to długość odstępu QT a RR jest zmierzonym odstępem RR (oba pomiary w sekundach).
Odstęp RR jest to odległość między dwoma kolejnymi załamkami R. Jest proporcjonalna do częstości bicia serca – przy wolnej pracy serca jest dłuższy, natomiast w tachykradii krótszy.
Prawidłowy czas trwania skorygowanego odstępu QTc wynosi 0,35-0,44 sekundy. Należy jednak wziąć pod uwagę, że granica 0,44 nie jest sztywna, w dodatku u kobiet przeciętnie odstęp ten fizjologiczne jest nieco dłuższy niż u mężczyzn. W związku z tym niektórzy autorzy podają granicę dla mężczyzn wynoszącą 0,44 sekundy, natomiast dla kobiet 0,45 sekundy.
Skrócony odstęp QTc
O skróconym odstępie QTc mówimy, kiedy jest on krótszy niż 0,35 sekundy. Do przyczyn można zaliczyć wrodzone zespoły krótkiego QT, hiperkalcemię oraz preparaty naparstnicy.
Zespoły wrodzone
Wrodzone zespoły krótkiego QT zostały dokładnie opisane stosunkowo niedawno. Są dziedziczone autosomalnie dominująco, a wywołują je mutacje genów KCNH2, KCNQ1 i KCNJ2 – kodujące kanały potasowe. Odstęp QTc jest zwykle znacznie skrócony i towarzyszy mu często migotanie komór. Leczeniem jest wszczepienie kardiowertera-defibrylatora oraz leki farmakologiczne wydłużające odstęp QT. Ze względu na zagrożenie życia pacjenta, konieczne jest szybkie wdrożenie terapii i konsultacja kardiologiczna.
Hiperkalcemia
Hiperkalcemii zwykle towarzyszy skrócenie odstępu QTc w wyniku zbyt szybkiej repolaryzacji komór. Przyczyny hiperkalcemii są liczne, na przykład nadczynność przytarczyc, nowotwory, niewydolność nerek. Rozpoznanie hiperkalcemii stawia się na podstawie pomiaru stężenia wapnia we krwi. Znaczna hiperkalcemia może prowadzić do zatrzymania pracy serca, dlatego na początku konieczne jest podanie diuretyków i bisfonianów w celu początkowego obniżenia stężenia wapnia. Dopiero potem należy rozpocząć leczenie przyczynowe, zależne od pierwotnego źródła hiperkalcemii.
Leki
Skrócenie odstępu QT mogą powodować również digoksyny, leki z grupy glikozydów naparstnicy, przepisywany często w zaburzeniach pracy serca. Z tego względu ważne jest uwzględnienie w wywiadzie leków stosowanych przez pacjenta.
Wydłużenie odstępu QTc
Dłuższy niż 0,44 sekundy odstęp QTc jest wydłużony. Do przyczyn takiego stanu zalicza się hipokalcemię, leki, ostre zapalenie mięśnia sercowego oraz wrodzony zespół wydłużonego QT. Dodatkowo wydłużenie tego odstępu obserwuje się w zawale serca, uszkodzeniu mózgu, kardiomiopatii przerostowej oraz w przypadku hipotermii.
Hipokalcemia
W hipokalcemii, w przeciwieństwie do hiperkalcemii omówionej wyżej, dochodzi do wydłużenia odstępu QT. Zwykle obniżonemu stężeniu wapnia we krwi towarzyszy tężyczka (mrowienia i drętwienia twarzy, zaburzenia świadomości i zaburzenia psychiczne). Do charakterystycznych objawów należą objaw Trouseau oraz objaw Chvostka. Hipokalcemię rozpoznaje się na podstawie oznaczenia poziomu wapnia we krwi. W ciężkich niedoborach podaje się wapń dożylnie, natomiast w pozostałych przypadkach stosuje się doustne preparaty wapnia i witaminy D. Poza hipokalcemią do wydłużenia odstępu QT może dojść w innych zaburzeniach stężenia jonów, np w hipokalemii lub hipomagnezemii.
Leki
Znanych jest kilka leków mogących wywołać wydłużenie odstępu QT. Zalicza się do nich m. in. chinidynę, prokainamid i flekainid, używanych w leczeniu arytmii. Działają poprzez zwalnianie przewodzenia w mięśniu sercowym. Wydłużenie odstępu QT może wiązać się z rozwojem torsade de pointes, co w konsekwencji może prowadzić do migotania komór i nagłej śmierci sercowej. Z tego powodu należy takiego pacjenta natychmiast skierować na korektę leczenia przeciwarytmicznego.
Ostre zapalenie mięśnia sercowego
W ostrym zapaleniu mięśnia sercowego, oprócz wydłużenia odstępu QTc, w EKG można zaobserwować zmiany odcinka ST, odwrócony załamek T, zaburzenia przewodzenia i rytmu. Do objawów klinicznych należy gorączka, ból w klatce piersiowej, kołatanie serca i objawy niewydolności serca. Etiologia może być pochodzenia bakteryjnego lub wirusowego. Leczenie jest objawowe, zaleca się odpoczynek i leżenie w łóżku. Zaburzenia pracy serca są leczone w miarę potrzeby. W przypadku bakteryjnego zapalenia wdraża się leczenie antybiotykami. Po ustąpieniu choroby objawy niewydolności serca mogą się utrzymywać.
Wady wrodzone
Wrodzone wydłużenie odstępu QT związane jest z nieprawidłowościami genowymi LQT1, LQT2 i LQT3, kodującymi kanały sodowe. Klasyfikacja obejmuje zespół Romano-Warda oraz zespół Jervela i Lange-Nielsena. Oba zespoły objawiają się komorowymi zaburzeniami rytmu (częstoskurcz komorowy, torsades de pointes, migotanie komór) prowadzącymi do nawracającej utraty przytomności i nagłego zgonu sercowego. Pacjenci z rozpoznanym wrodzonym wydłużeniem odstępu QT wymagają natychmiastowego wdrożenia leczenia antyarytmicznego. W przypadku dużego ryzyka nagłej śmierci sercowej konieczne jest wszczepienie kardiowertera-defibrylatora.
