W diagnostyce i rehabilitacji kardiologicznej stosuje się testy czynnościowe, pozwalające ocenić wydolność organizmu chorego. Ich wynik jest niezwykle istotny w planowaniu leczenia i dostosowaniu intensywności wysiłku fizycznego w trakcie rehabilitacji i życia codziennego pacjenta.
Do standardowych testów wykorzystywanych u pacjentów po ostrych incydentach sercowych (np. zawale) zalicza się test 6-minutowego marszu, elektrokardiograficzny test wysiłkowy (ExT) oraz test spiroergometryczny (sercowo-płucny test wysiłkowy CPET). Przed wykonaniem tych badań należy wstępnie ocenić stan chorego i jego zdolność do wysiłku fizycznego. Proces ten składa się z kilku niżej opisanych etapów.
Wywiad
Przed rozpoczęciem testu wysiłkowego należy przeprowadzić z chorym szczegółowy wywiad, dotyczący stanu ogólnego, przebytych incydentów kardiologicznych oraz przyjmowanych leków. Powinien również obejmować ustalenie czynników ryzyka rozwoju miażdżycy (nadciśnienie, otyłość i inne) czy obecność schorzeń dodatkowych. Dodatkowo konieczne jest przeanalizowanie dokumentacji medycznej pacjenta, włącznie z badaniem przedmiotowym, badaniami laboratoryjnymi oraz wykonanymi procedurami (koronarografia, udrażnianie naczyń wieńcowych). W celu określenia wydolności organizmu potrzebne będą dane antropometryczne pacjenta, czyli wzrost (H), masa ciała (BM), BMI i stosunek obwodu talii do bioder (WHR - waist to hip ratio)
Wstępne EKG
Przed właściwym testem wysiłkowym należy wykonać EKG, który pozwoli określić stabilność stanu klinicznego pacjenta i tym samym czy przeprowadzenie testu wysiłkowego będzie dla chorego bezpieczne. Oprócz tego pozwala ustalić częstość bicia serca oraz czy praca serca jest miarowa. Do całkowitego obrazu powinno się zmierzyć ciśnienie tętnicze chorego. Dzięki EKG można również stwierdzić cechy niewydolności serca w spoczynku.
Określenie przewidywanej wydolności fizycznej badanego
Na wydolność fizyczną człowieka wpływa wiele czynników, m. in. wiek, płeć, aktywność fizyczna, geny oraz stan zdrowia. Aby ocenić przewidywaną wydolność chorego trzeba przeanalizować stan kliniczny i ewentualnie wyniki wykonanych wcześniej prób wysiłkowych. Również istotny jest poziom aktywności codziennej (czy chory pracuje, jaką wykonuje pracę, co robi w wolnym czasie).
Do określania wydolności organizmu stosowana jest jednostka MET. Określa ona zużycie tlenu przez zdrowego, 40-letniego i ważącego 70kg mężczyznę w czasie jednej minuty. Wynosi 3 ml * min-1 * kg-1. Wydolność organizmu określa się w wielokrotnościach MET. W ocenie przewidywanej wydolności fizycznej przydatne jest określenie należnego MET (nalMET), które jest obliczane ze wzoru w zależności od wieku i płci.
U mężczyzn wzór ten ma postać: nalMET = 18,0-0,15xwiek [lata]
Natomiast u kobiet nalMET= 14,7 - o,13xwiek [lata]
Dodatkowo przy pomocy bardziej skomplikowanych, wieloetapowych wyliczeń na podstawie równania Wassermana/Hansena można obliczyć należną wydolność z uwzględnieniem - oprócz wieku i płci - wzrostu i rodzaju urządzenia wykorzystanego w badaniu.
Szacowanie klasy przewidywanej wydolności
Na podstawie badania klinicznego, historii pacjenta oraz stanu ogólnego możemy przydzielić chorego do jednej z siedmiu prognozowanych klas wydolności.
Prognozowana wydolność | Wskaźnik klasy prognozowanej wydolności |
Doskonała | 1,65 |
Dobra | 1,30 |
Ponad średnia | 1,15 |
Średnia | 1 |
Poniżej średniej | 0,9 |
Słaba | 0,8 |
Bardzo słaba | 0,6 |
Dodatkowo w ocenie wydolności stosuje się kwestionariusze wydolności czynnościowej DASI (Duke Activity Status Index) oraz VSAQ (Veterans Specific Activity Questionaire). Każdemu kwestionariuszowi odpowiada inny wzór do obliczenia przewidywanej wartości MET (kwestionariusz VSAQ) lub VO2 (kwestionariusz DASI).
W kwestionariuszu DASI jest wiele czynności, uszeregowanych od najmniej wymagających do zużywających najwięcej energii. Rolą pacjenta jest zaznaczenie, którą z tych czynności jest w stanie wykonać. Do każdej z nich przyporządkowana jest punktacja - codzienna higiena, samodzielne ubieranie się i chodzenie po domu są najniżej punktowane, natomiast uprawianie intensywnych sportów ma punktów najwięcej. Łącznie aktywności jest 12 i obejmują wszystkie elementy życia codziennego. Wypełnienie kwestionariusza przez pacjenta daje przeprowadzającym badanie obraz wydolności fizycznej chorego.
Kwestionariusz VSAQ dostarcza informacji o granicach chorego podczas wykonywania czynności życia codziennego. Pacjent zaznacza, które z wymienionych w kwestionariuszu zadań wywołuje u niego objawy niewydolności serca - duszność, ból w klatce piersiowej czy zmęczenie. Zakres tych czynności jest szeroki, od jedzenia i ubierania się po sporty wyczynowe, podobnie jak w kwestionariuszu DASI. Do każdego z tych zadań dopasowano odpowiadającą mu wartość MET (np. jedzenie - MET=1, prace ogrodowe - MET=7).
Korzystając ze wzoru:
predMET = 4,7 + 0,97 x VSAQ(MET) - 0,06 x Wiek;
można obliczyć przewidywaną wartość MET (predMET) na podstawie wartości MET odczytanej z kwestionariusza VSAQ(MET).
Zastosowanie obu kwestionariuszy oraz przydzielenie pacjentowi odpowiedniej klasy prognozowanej wydolności pozwala wstępnie określić wydolność pacjenta. Na podstawie uzyskanych wyników dobierany jest odpowiedni test wysiłkowy. Ma to kluczowe znaczenie, ponieważ zbyt intensywny wysiłek podczas testu może przyczynić się do nasilenia niewydolności układu sercowo-naczyniowego oraz zwiększa ryzyko ponownego epizodu zawału serca.
