Testy wysiłkowe, w skrócie określane jako ExT to nieinwazyjne badania czynnościowe, których celem jest ocena zintegrowanej odpowiedzi takich układów, jak: oddechowy, sercowo - naczyniowy, a także krwiotwórczy, nerwowy i mięśniowo - szkieletowy w trakcie wykonywania wysiłku.
Bez wątpienia testy wysiłkowe w rehabilitacji kardiologicznej odgrywają niezwykle ważną rolę. Sprawdzają się zarówno w stawianiu diagnozy, w ocenie sposobu leczenia czy w określeniu dalszej prognozy występującej choroby. W tym artykule chcemy skupić się na organizmie w trakcie wysiłku, na wstępnej ocenie badanego i wynikach testu, a także i na samej interpretacji wyników w odniesieniu do rehabilitacji kardiologicznej.
Jak reaguje organizm na wysiłek?
W reakcji organizmu na wysiłek, kluczowe znaczenie odgrywa bez wątpienia wydolność fizyczna i to na niej właśnie skupia całą uwagę test wysiłkowy. Czym ona jest? To zdolność do ciężkich lub długotrwałych wysiłków, w których udział biorą duże grupy mięśniowe. Poprzez intensywność ćwiczeń i obciążenia można określić tolerancję wysiłku, czyli taki stan, do którego organizm jest w stanie wykonywać ćwiczenia bez zakłóceń homeostazy czy zaburzeń ze strony narządów wewnętrznych.
Jak wysiłek fizyczny wpływa na pracę organizmu? W momencie rozpoczęcia jakiejkolwiek pracy, mięśnie potrzebują źródła energii, by mógł nastąpić ich skurcz. Źródłem energii dla tego skurczu jest katalizowana przez ATP-azę miozynową, hydroliza wysokoenergetyczna wiązań fosforanowych adenozyno-trójfosforanu - ATP do adenozynodwufosforanu - ADP, wraz z uwolnieniem energii - En i fosforanu nieorganicznego - Pi. Tak naprawdę zapasy ATP wyczerpują się już po chwili, od rozpoczęcia treningu. Aby ją otrzymać, niezbędny jest tutaj proces fosforylacji ADP do ATP w szybkich szlakach metabolizmu beztlenowego. Jest to CrP czyli jednoetapowa hydroliza fosfokreatyny i szybka glikoliza. Idąc dalej, glikolityczny rozkład węglowodanów, czyli glikogenu i glukozy powoduje powstawanie dwóch cząsteczek pirogronianów, które ulegają redukcji, katalizowanej przez LDH- dehydrogenazę mleczanową do kwasu mlekowego, z jednoczesnym wzrostem stężenia jonów H+ i spadkiem pH w mięśniach.
Procesy energetyczne, które umożliwiają wysiłek, toczone są w mitochondriach komórek mięśniowych i tam właśnie następują przemiany aerobowe- cykl Krebsa i fosforylacja oksydatywna. Pirogroniany będące wynikiem glikolizy po dekarboksylacji i wolne kwasy tłuszczowe - FFA zostają włączone do cyklu kwasu cytrynowego, będącego właśnie tym cyklem Krebsa. To właśnie on odpowiada za utlenianie substratów wraz z jednoczesnym uwolnieniem dwutlenku węgla i atomów wodoru. To one są przenoszone na łańcuchy oddechowe, wraz z wydzielaniem się energii, jaka wykorzystywana jest dalej do resyntezy ATP w reakcji fosforylacji oksydatywnej ADP. W końcowym etapie, akceptorem wodoru jest tlen, wraz z powstawaniem wody w tym ostatnim ogniwie łańcucha.
Wydolność zależy w głównej mierze od możliwości zaopatrywania mięśni w tlen przez układ sercowo - naczyniowy, ale i poprzez zdolność mięśni do jego utylizacji. Wydolność wyrażana jest w MET-ach, szczytowej wydatkowanej mocy peakWR{wat} lub w metrach.
Wstępna ocena badanego i wynik testu
Wykonując badanie, jakim jest test wysiłkowy, to składa się między innymi z takich elementów, jak:
- badanie podmiotowe (wywiad) wraz z analizą dokumentacji medycznej
- badanie przedmiotowe
- badanie dodatkowe (czynnościowe i laboratoryjne)
W trakcie badania ocenić można między innymi stabilność stanu klinicznego, podstawowe parametry układu krążenia. Istotne znaczenie ma także dokonanie pomiarów antropometrycznych czy ocena występowania cech niewydolności serca. Bardzo ważną rolę odgrywa również palpacyjna i osłuchowa ocena przepływu krwi przez tętnice obwodowe i ustalenie ryzyka rozwoju miażdżycy. Duże znaczenie ma także określenie przewidzianej wydolności fizycznej oraz stwierdzenie obecności schorzeń dodatkowych czy dysfunkcji ze strony narządu ruchu.
Badanie czynnościowe opiera się na wykonaniu EKG serca, 24 godzinnej rejestracji EKG metodą Holtera, na badaniu przepływu krwi przez tętnice obwodową metodą dopplerowską i na monitorowaniu ciśnienia tętniczego krwi. Aby dokonać czynnościowego badania, można postawić na trzy opcje:
- 6 - minutowy test marszowy
- elektrokardiograficzny test wysiłkowy
- test spiroergometryczny
Monitorowanie badanego w trakcie wykonywania próby wysiłkowej
Kluczowe w przeprowadzaniu testu wysiłkowego w rehabilitacji kardiologicznej ma monitorowanie osoby badanej. Najważniejszą rolę odgrywa obserwacja samego pacjenta, ale i zwrócenie uwagi na najbardziej istotne parametry, w tym:
- częstotliwość rytmu serca
- 12 odprowadzeniowe EKG z jego zapisem po każdym stopniu obciążenia, ale nie rzadziej jak co 3 minuty
- ciśnienie tętnicze, zarówno po każdym stopniu obciążenia, jak i na koniec wysiłku
Istotne znaczenie ma także zapisywanie istotnych kwestii dotyczących poziomu odczuwanego zmęczenia i innych objawów, oczywiście z uwzględnieniem skal nasilenia.
Kiedy należy przerwać test?
Istnieją sytuacje, w których przerwanie testu jest po prostu konieczne. Kiedy więc należy to zrobić?
- gdy nastąpi obciążenie 5 MET u chorych powyżej 40 roku życia lub 7 MET u chorych poniżej 40 roku życia, po zakończeniu ostrej fazy przed wypisem ze szpitala
- gdy nastąpi osiągnięcie założonej częstotliwości rytmu serca, jako:
- HR peak jak w teście wykonanym na zakończenie ostrej fazy
- HR peak nie powinno przekraczać 130 bpm powyżej 40 roku życia i 140 bpm poniżej 40 roku życia
- gdy nastąpi zmęczenie odczuwalne na poziomie 13 - 15 RPE w skali Borga
- gdy wynik na badaniu EKG będzie wskazywał do natychmiastowego przerwania testu. Dotyczy to przede wszystkim dławicy piersiowej, objawów upośledzonej perfuzji, częstoskurczu komorowego, narastających objawów ze strony OUN czy też uniesienia ST bez patologicznego załamka Q, po przebytym zawale serca.
Interpretacja testu wysiłkowego w rehabilitacji kardiologicznej
Dokonując interpretacji parametrów testu wysiłkowego, bierze się pod uwagę trzy najważniejsze czynniki:
- ocena elektrokardiogramu w trakcie testu wysiłkowego i w fazie recover
Na tej podstawie można określić czy osoba jest zdrowa czy zmaga się ona z konkretną przypadłością. Biorąc pod uwagę odpowiednie parametry, wykryć można tutaj między innymi: chorobę niedokrwienną mięśnia sercowego czy chorobę wieńcową
- ocena odpowiedzi hemodynamicznej serca
Przy tej ocenie bierze się pod uwagę między innymi odpowiedź chronotropową serca na wysiłek i reakcję presyjna na wysiłek.
- ocena wydolności fizycznej
Ten parametr odgrywa niezwykle duże znaczenie. Jego obniżony poziom może doprowadzić do zwiększenia rozwoju choroby wieńcowej lub innych chorób ze strony serca i układu sercowo - naczyniowego, a także zwiększenia ryzyka śmiertelności
- ocena występowania objawów ograniczających wysiłek
Objawami ograniczającymi wysiłek są między innymi: zmęczenie, dławica piersiowa wysiłkowa, duszność wysiłkowa, chromanie przestankowe, objawy ze strony OUN i objawy upośledzenia perfuzji, czyli sinica i bladość.
