ZAMKNIJ ZAMKNIJ

Czym jest szczepionka na COVID-19?

Dostępna w Polsce szczepionka na COVID-19 jest szczepionką genetyczną wyprodukowaną przez Pfizer i BioNTech, zawierającą w swoim składzie mRNA białka S SARS-CoV-2. Nosi nazwę Comirnaty. Preparat zawiera informację genetyczną w formie zamkniętego w liposomach mRNA. Szczepionka taka nie zawiera żywego wirusa, nie jest więc możliwe wywołanie choroby w taki sposób. Cząsteczki kwasu nukleinowego dostarczane do naszych komórek są jedynie informacją na temat „szczepionki”, która jest de facto produkowana przez nasz organizm, w zaszczepionych komórkach, w których produkowane są przez jakiś czas immunogenne, obce antygeny.

Są one rozpoznawane przez nasz układ odpornościowy tak samo, jak w przypadku tradycyjnych szczepionek. Proces jest bezpieczny i sprawdzony, nie ingeruje w nasz genom (wyjaśnienie poniżej). Zadając kłam popularnym teoriom spiskowym – szczepionki (także ta) nie zawierają chipów ani nie powoduje autyzmu.

Szczepionka podawana będzie w dwóch dawkach. Drugą należy podać w okresie około 21 dni po pierwszym szczepieniu. Zastrzyk dostaje się w mięsień naramienny – kluczowe jest głębokie podanie domięśniowe, w stosunkowo dobrze ukrwiony mięsień. Jeśli po podaniu szczepionki pojawia się reakcja anafilaktyczna oraz alergiczna na substancję czynną lub inny składnik znajdujący się w szczepionce, należy odroczyć podanie drugiej dawki.

lekarz trzymajacy fiolke szczepionki na coronavirusa

Rodzaje szczepionek na COVID-19

Pisząc o szczepionce na COVID-19, należy wspomnieć także o szczepionkowych podstawach. W szczegóły wprowadzi nas mikrobiolog mgr Kamil Sobolewski. Oto najpopularniejsze, powszechnie dostępne rodzaje szczepionek, podzielone pod względem składu i ich krótka charakterystyka:

  • szczepionki żywe/atenuowane i zabite
  • Przykłady szczepionek żywych/atenuowanych: szczepionka przeciwko odrze; szczepionka BCG przeciwko gruźlicy
  • Przykłady szczepionek zabitych: szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu opon mózgowych, krztuścowi

Zawierają całe patogeny – wirusy lub bakterie; należy jednak zróżnicować je na szczepionki żywe i zabite. Żywe zawierać będą odmiany drobnoustrojów zdolnych wywołać zakażenie, ale osłabionych dzięki odpowiednim laboratoryjnym procedurom i wieloletnim pasażom. Dzięki temu są pozbawione właściwości chorobotwórczych. Wywołują one najsilniejszą odpowiedź immunologiczną, są jednak najbardziej odczynowe. Szczepionki zabite zawierają szczepy zabite/inaktywowane przy pomocy promieniowania, związków chemicznych bądź temperatury. W związku z tym są mniej odczynowe od szczepionek żywych, choć do skutecznej immunizacji wymaganych jest kilka dawek, podobnie jak w przypadku szczepionek rekombinowanych.

  • szczepionki podjednostkowe
  • Przykłady szczepionek podjednostkowych: szczepionka przeciwko Neisseria meningitidis
  • Przykłady szczepionek rekombinowanych: szczepionka przeciwko HPV

Zawierają w swoim składzie wybrane antygeny. Istnieje wiele metod pozyskiwania antygenów – jeżeli są to krótkie peptydy, można je uzyskać na drodze syntezy chemicznej; najczęściej jednak hoduje się określone mikroorganizmy w celu ekstrakcji i izolacji antygenów z pozyskanej żywej masy. Dzięki metodom inżynierii molekularnej możliwe jest także zaimplementowanie genów kodujących określone antygeny do organizmów, które mogą je produkować – często do tego celu używa się przykładowo drożdży Saccharomyces cerevisiae. W ten sposób tworzy się tzw. szczepionki rekombinowane. Szczepionki podjednostkowe wywierają stosunkowo mało skutków niepożądanych ze względu na ograniczoną ilość antygenów w ich składzie.

Dostępne są także szczepionki zawierające w swoim składzie substancje pozbawione toksycznych właściwości, ale zdolne do wywołania odpowiedzi immunologicznej – toksoidy. Przykładem takich szczepionek są szczepionki przeciwko tężcowi (anatoksyna tężcowa) lub toksoid błoniczy.

Istnieje oczywiście wiele podziałów szczepionek – wyróżniamy szczepionki swoiste (przeciwko określonej chorobie) i nieswoiste; pojedyncze (monowalentne i poliwalentne) oraz skojarzone, zapobiegające kilku chorobom naraz (na przykład szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce).

 

Nowość – szczepionki wektorowe

Ich działanie opiera się na dostarczeniu materiału genetycznego w oparciu o wektor biologiczny – wirusa. Zazwyczaj używa się wirusów zmodyfikowanych, by ograniczyć ich potencjał replikacyjny i zdolności chorobotwórcze albo takich, które nie są chorobotwórcze dla człowieka. Z biologicznego punktu widzenia dobór wektorów skorelowany jest w oparciu o zdolność wirusa do integracji z genomem gospodarza oraz docelowym materiale genetycznym. Nie jest wskazane używanie wirusów które integrują się z genomem gospodarza – integracja jest niebezpieczna ze względu na możliwość wystąpienia mutacji. Do konstrukcji takich szczepionek używa się zazwyczaj adenowirusów – są łatwe w modyfikacji genetycznej i stosunkowo prosto można z nich wytworzyć tzw. wektor defektywny – wirusa który przenosi zadany materiał genetyczny, ale samemu się nie namnaża w komórce. Adenowirusowe wektory są używane w fazie badań klinicznych dla szczepionek przeciwnowotworowych – w ChRL. Niektóre koncerny wprowadziły do badań klinicznych szczepionki przeciwko COVID-19, które jako wektor używają lentiwirusy.

 

Mechanizm działania szczepionki mRNA

Każda żyjąca komórka wytwarza białka – pełnią one funkcje strukturalne lub regulacyjne. Proces produkcji białka zaczyna się od genu – informacji zawartej na dwuniciowej cząsteczce DNA w jądrze komórkowym (bądź nukleoidzie w przypadku bakterii). Gen na nici DNA przy pomocy rozmaitych białek regulatorowych, zwanych czynnikami transkrypcyjnymi, jest przepisywany na jednoniciowe, matrycowe RNA (mRNA – z ang. messenger RNA). Proces ten nazwany jest transkrypcją. Tak przygotowane mRNA transportowane jest poza jądro komórkowe – do cytoplazmy. Tam dochodzi do związania z rybosomem – zachodzi proces translacji, czyli biosyntezy białka, na matrycy RNA. Informacja genetyczna zawarta na sekwencji nukleotydów w DNA zostaje poprzez matrycowe RNA przetłumaczona na sekwencję aminokwasów w tworzącym się łańcuchu polipeptydowym. Powstałe w ten sposób białko ulega różnym modyfikacjom potranslacyjnym, bo móc pełnić potem określone funkcje w komórce i poza nią.

Korzystając z możliwości inżynierii molekularnej, możliwe jest użycie procesu translacji do wytwarzania w naszym organizmie obcych białek pełniących funkcje antygenu. Na tej kardynalnej zasadzie opiera się Pfizer’owska szczepionka Comirnaty. Zawiera w swoim składzie matrycowe RNA (wspomniane wcześniej mRNA), które koduje informację o białku S (Spike protein) SARS-CoV-2. Przypomnieć należy, iż białko S stanowi główny antygen SARS-CoV-2 – dzięki niemu wirus jest w stanie zainfekować komórki do których wyraża powinowactwo - na przykład do pneumocytów drugiego rzędu w pęcherzykach płucnych lub komórek nabłonkowych w nabłonku węchowym (infekcja komórek w nabłonku węchowym daje charakterystyczne objawy COVID-19 – zaburzenia smaku i węchu). Kluczowe w kontekście odporności jest więc wytworzenie przeciwciał przeciwko białku S – w przypadku wniknięcia SARS-CoV-2 do organizmu, efektywnie powstające przeciwciała będą w stanie związać się z cząstkami wirusa blokując możliwość wniknięcia do komórki.

szczepienie covid

Przenoszenie samego mRNA nie jest jednakże proste. Goła cząsteczka mRNA szybko zostałaby rozłożona i zneutralizowana w naszym organizmie. Z tego powodu potrzebny jest skuteczny nośnik. Wiele koncernów farmaceutycznych używa różnych nośników. Szczepionka powstała we współpracy Pfizera i BioNTech zawiera jako nośnik liposomy– maleńkie pęcherzyki, złożone ze specjalnych nanocząstek lipidowych, w których zamknięte są cząsteczki mRNA.

Co dzieje się po zaszczepieniu? Po wprowadzeniu preparatu domięśniowo, liposomy wydajnie integrują się z błonami komórkowymi naszych komórek (także komórek układu odpornościowego). Następuje uwolnienie mRNA do cytoplazmy – rozpoczyna się opisany powyżej proces translacji. Z podanego mRNA produkowane są podjednostki białka S, które składane są w pełnowartościowe białko S. Następnie, białko to jest po części przedstawiane na powierzchni zaszczepionej komórki, a po części z niej wyrzucane. Matrycowe RNA zaś po niedługim czasie aktywnej translacji jest niszczone w komórce. Zaszczepione komórki trawią także nowopowstałe białko S na fragmenty, które również jest prezentowane na powierzchni. Zarówno pełne białko kolca oraz jego fragmenty mogą zostać rozpoznane przez układ odpornościowy – kluczową rolę pełnią tutaj APC (antygen presenting cells – z ang. komórki prezentujące antygen). Prezentowane antygeny (białko S) są rozpoznawane przez limfocyty T pomocnicze (limfocyty Th), które w wyniku wydzielania specjalnych białek (cytokin) modulują odpowiedź immunologiczną poprzez aktywację limfocytów B do produkcji swoistych przeciwciał oraz pobudzenia specjalnej klasy limfocytów T, zwanej limfocytami T cytotoksycznymi, które w tym kontekście wyszukują i niszczą komórki prezentujące na powierzchni białka kolca (a więc te, które są zakażone SARS-CoV-2).

Pomimo iż naukowcy starają się, by liposomalny nośnik był jak najbardziej neutralny dla organizmu, czasem mogą pojawić się delikatne objawy sugerujące nadwrażliwość – ból i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia, uczucie rozbicia i inne łagodne, niespecyficzne objawy. Pojawiają się one rzadko i nie powinny być powodem do niepokoju, gdyż nie niosą ze sobą żadnych konsekwencji zdrowotnych.

 

Szczepionka na Covid-19 i sposób jej przechowywania

Użycie technologii wykorzystującej mRNA oraz liposomy warunkuje pewne ograniczenia. Przechowywane dłuższy czas w temperaturze pokojowej mRNA jest kruche oraz niestabilne – z tego powodu szczepionka musi być transportowana w -70°C. Producent zapewnił jednak odpowiedni transport, konstruując specjalne, wypełnione suchym lodem pojemniki, które zawierają czujniki temperatury oraz lokalizator GPS. Dzięki temu możliwe jest kontrolowanie i zapewnienie łańcucha chłodniczego, przez co każda dawka szczepionki będzie skuteczna i bezpieczna. Wedle karty produktu leczniczego nieotwartą fiolkę można przechowywać 6 miesięcy w temperaturze od -90°C do -60°C. Po wyjęciu z zamrażarki nieotwartą fiolkę można przechowywać około 5 dni w temperaturze lodówki (od 2 do 8°C) oraz do 2 godzin w temperaturze pokojowej. Co ciekawe, po przygotowaniu (rozcieńczeniu przy użyciu 1,8 ml 0,9% NaCl) fiolka może być przechowywana do 6 godzin w temperaturze pokojowej bez utraty właściwości chemicznych i fizycznych.

 

Comirnaty - szczepionka na Covid-19. Jaki posiada skład?

Szczepionka Comirnaty na COVID-19, w przeliczeniu na jedną dawkę (0,3 ml) zawiera około 30 mikrogramów mRNA w liposomalnej otoczce.

Substancjami pomocniczymi są:

  • ((4-hydroksybutylo)azanediyl)bis(heksano-6,1-diyl)bis(2-dekanianheksylu)(ALC-0315)
  • 2-[(glikolpolietylenowy)-2000]-N,N-ditetradecyloacetamid(ALC-0159)
  • 1,2-distearoilo-sn-glicero-3-fosfocholina (DSPC),
  • cholesterol
  • potasu chlorek
  • potasu diwodorofosforan
  • sodu chlorek
  • disodu fosforan dwuwodny
  • sacharoza

4 pierwsze substancje stanowią skład zawartych w szczepionce liposomów, w których transportowane jest mRNA. Pozostałe substancje mają za zadanie stabilizować roztwór, m. in. poprzez utrzymanie odpowiedniego pH. Szczepionka nie zawiera adjuwantu, czyli dodatkowej substancji innej niż antygen indukującej odpowiedź immunologiczną.

 

Czy szczepionka na Covid-19 może powodować działania niepożądane?

Każda szczepionka niesie za sobą ryzyko wystąpienia takich działań niepożądanych. Aby jednak mogła ona trafić do użytku, musi być odpowiednio przebadana i przetestowana. Szczepionka na COVID-19 uznawana jest za jedną z najbardziej bezpiecznych na rynku. Wśród działań niepożądanych, jakie mogą wystąpić należą: zmęczenie, ból głowy, bóle mięśni i dreszcze, rzadziej bóle stawów, gorączka i obrzęk w miejscu jej wstrzyknięcia. U osób, u których pojawiły się takie objawy, ustępowały one w ciągu kilku dni od podania szczepionki.

 

Czy warto się zaszczepić?

Szczepionki są bez wątpienia jednym z największych osiągnięć człowieka – dzięki nim między innymi możliwe stało się eradykowanie ospy prawdziwej, czy ograniczenie polio do jedynie dwóch niewielkich obszarów na kuli ziemskiej. Szczepić należy się zawsze, gdyż od tego zależy nasze zdrowie i bezpieczeństwo naszych bliskich. Wyszczepienie dużego odsetka populacji warunkuje powstanie odporności zbiorowej chroniącej osoby, które z powodu m. in. ciężkiej immunosupresji i innych wskazań nie mogą być zaszczepione. Pamiętajmy, że szczepienia to nie tylko zabezpieczenie naszego zdrowia – to także wspaniały akt miłosierdzia w stronę osób starszych oraz małych dzieci. Wspomnieć chociażby należy szczepienie przeciwko rotawirusom, które zapobiega często śmiertelnym w skutkach powikłaniom biegunki rotawirusowej u niemowląt. Ze smutkiem świat nauki obserwuje rosnące w siłę ruchy antyszczepionkowe, których kapłani nie rozumieją prostego faktu, że za szczepionkami nie stoi straszliwa mafia i manipulacja.

Szczepienie przeciwko COVID-19 ma charakter dobrowolny. Mając na uwadze dobro osób starszych, które mogą przejść COVID ciężej niż my – zaszczepmy się.

Każdy, kto zdecyduje się na szczepienie, ma do wykonania 4 podstawowe kroki:

  • rejestracja online przez infolinię, u lekarza POZ, na IKP lub na stronie www
  • zgłoszenie do punktu szczepień i kwalifikacja przez lekarza lub pielęgniarkę
  • przyjęcie pierwszej dawki szczepienia i obserwacja organizmu
  • przyjęcie drugiej dawki szczepienia po upływie 3 - 4 tygodni

Aby zakwalifikować się do badania, konieczna będzie wizyta u lekarza, badanie, jak również i wywiad z pacjentem. W przypadku samego procesu rejestracji, dla osób z grup priorytetowych niezbędne będzie wirtualne skierowanie, ważne przez okres 60 dni. Dla osób spoza grup priorytetowych, skierowanie nie będzie wymagane. Wystarczą tylko niezbędne dane osobowe i kontaktowe. Po przeprowadzonej rejestracji, pacjent otrzyma wiadomość SMS, w treści której znajdzie się informacja odnośnie daty i miejsca szczepienia, zarówno pierwszej, jak również i drugiej dawki.

Wraz z 15 stycznia 2021 rozpoczynają się zapisy na szczepienia. Na chwilę obecną badanie to jest dobrowolne, skierowane dla osób chętnych, które chcą takiemu szczepieniu się poddać. Jest ono bezpłatne i składa się z dwóch dawek.

  • W etapie 0, szczepionka skierowana jest dla sektora ochrony zdrowia. Są to: personel medyczny, pracownicy DPS, pracownicy MOPS, jak również i personel pomocniczy i administracyjny wszelkich placówek medycznych. 
  • W etapie 1, szczepionkę otrzymają pensjonariusze oraz pracownicy domów pomocy społecznej i zakładów opiekuńczo - leczniczych, pielęgnacyjno - opiekuńczych, jak również i osoby powyżej 60 roku życia. W tej grupie znajdują się również służby mundurowe
  • W etapie 2, szczepienia skierowane są do pracowników sektora edukacji, infrastruktury krytycznej, transportu publicznego, a także urzędników i osób poniżej 60 roku życia, borykającymi się z chorobami przewlekłymi, u których może zwiększyć się ryzyko wystąpienia poważnych konsekwencji w wyniku zachorowania.
  • W etapie 3 szczepienie przeznaczone jest dla pracowników i przedsiębiorców sektorów zamkniętych, a dalej dla pozostałej części populacji. 

Kredos doradza

Copyright © 2024 Kredos Sklep Medyczny