Prawie u każdego z nas występują znamiona barwnikowe i większość z nich jest zupełnie niegroźna. Jednak na podłożu tych zmian powstaje nawet 30% czerniaków, czyli złośliwych nowotworów skóry. To właśnie z powodu ryzyka jego wystąpienia powinniśmy wiedzieć, co jest czynnikiem alarmującym. Szczególnie ze względu na to, że w ciągu ostatnich dziesięcioleci częstotliwość występowania czerniaka w populacji wzrosła.
Ryzyko zachorowania na ten nowotwór zwiększa ekspozycja na naturalne i sztuczne promieniowanie UV, mechaniczne oraz chemiczne drażnienie zmian barwnikowych, ich duża ilość na ciele oraz jasny fenotyp skóry (blada cera, naturalnie jasne włosy, a także jasny kolor tęczówki oka).
Czym są znamiona i jak powstają?
Ze znamionami melanocytarnymi możemy już się urodzić. Większość rozwija się w później, w wieku dziecięcym, by osiągnąć szczyt około trzeciej dekady życia. Sama nazwa znamię melanocytarne pochodzi od komórek barwnikowych, które znajdują się w skórze. Ich miejscowe nagromadzenie powoduje powstawanie znamienia. Jest to najczęściej występująca zmiana skórna u człowieka.
Liczba znamion na ciele może się zwiększać na skutek:
- immunosupresji,
- ciąży,
- ekspozycji słonecznej — dlatego najczęściej po letnich miesiącach lub urlopie w krajach o wysokim nasłonecznieniu zauważamy nowe zmiany.
Kiedy powinniśmy zbadać znamiona?
Wskazaniem do badania jest przede wszystkim zmieniający się kształt znamiona. Naszą uwagę szczególnie powinny zwrócić znamiona o nieregularnym kształcie, dużej wielkości, z nieregularnymi brzegami oraz różnymi kolorami występującymi wewnątrz znamiona.
Czerniaki mają pewne cechy charakterystyczne cechy ułatwiające ich rozpoznanie. Oceny można dokonać według skali ABCDE, która mimo upływu lat od jej stworzenia, wciąż pozostaje aktualna.
A – asymetria. Łagodne zmiany zwykle są symetryczne: okrągłe lub owalne, a te asymetryczne mogą rozlewać się z jednej lub wielu stron,
B – brzegi – nierówne, postrzępione, granice zdrowej skóry są zatarte,
C – czerwony lub czarny, niejednolity kolor,
D – duży rozmiar, najczęściej wielkość powyżej 6 mm,
E – ewolucja – widoczne i zachodzące w czasie zmiany wyglądu znamienia.
Zmiany spełniające choć jedno ze wskazanych kryteriów powinny zostać poddane kontroli lekarskiej. Przy pomocy specjalistycznego sprzętu dermatolog oceni znamiona w powiększeniu i podejmie decyzję co do jego ewentualnego usunięcia lub wyznaczy kolejny termin kontroli.
Dermatoskopia – popularna metoda diagnostyki znamion
Ocena dermatoskopowa znamion jest prostą, a jednoczesną skuteczną techniką diagnostyczną. Dermatoskopy ręczne umożliwiają dziesięciokrotne powiększenie, a wideodermatoskopy nawet stukrotne. Te pierwsze najczęściej są wyposażone w adapter połączony z cyfrowym aparatem fotograficznym. Przechowywanie zdjęć zbadanych znamion barwnikowych ułatwia ich późniejsze porównywanie i pozwala na zaobserwowanie zachodzących w czasie zmian ich wyglądu.
Dermatoskopia jest nieinwazyjnym badaniem, które nie wymaga od pacjenta specjalnego przygotowania. Niezbędne jest jedynie odsłonięcie tych rejonów ciała, na których występują zmiany. Sama długość badania jest zależna od ilości znamion wymagających przebadania. Specjaliści oferują zarówno pakiety konsultacji oraz screeningu całego ciała, jak i możliwość sprawdzenia pojedynczego znamienia barwnikowego.
Podstawą wizyty jest dokładny wywiad lekarski. W jego trakcie mogą pojawić się następujące pytania:
- Czy i jak często się opalasz?
- Czy w przeszłości doświadczyłeś poparzeń słonecznych i kiedy to było?
- Czy w Twojej rodzinie jest ktoś, kto chorował na czerniaka?
- Czy pojawiły się u Ciebie nowe znamiona?
- Czy zaobserwowałeś zmiany w wyglądzie dotychczas występujących na ciele znamion?
Odpowiedzi na nie warto przygotować już przed wizytą. Ta wskazówka zwłaszcza dotyczy wywiadu rodzinnego. Często okazuje się, że nie wiemy o wszystkich chorobach występujących np. u dziadków lub nie znamy historii chorób zmarłych krewnych.
Profilaktyka czerniaka
Nie jest możliwe, by całkowicie zabezpieczyć skórę przed działaniem promieniowania UV. Poza tym jego działanie ma również pozytywny wpływ na nasze zdrowie – umożliwia syntezę skórną witaminy D, której niedobory są w Polsce powszechne. Najlepiej jednak unikać nadmiernego słońca między 11 a 16.
Zwłaszcza w dni o wysokim nasłonecznieniu powinniśmy stosować kremy z filtrem UVA i UVB. Popularna bywa praktyka ich nieużywania przez osoby, których celem jest uzyskanie widocznej opalenizny. W rezultacie potrafią spędzać one wiele godzin na słońcu, bez jakiejkolwiek ochrony przeciwsłonecznej – w ten sposób narażone są na wystąpienie poparzeń słonecznych. Im jaśniejszy typ skóry, tym wyższy powinien być filtr zastosowany w kosmetyku.
Pamiętajmy również o tym, by sprawdzać datę trwałości kosmetyku i jego przydatności do zużycia. Po upływie tego terminu kremy czy balsamy z filtrem tracą swoje właściwości i nie chronią już tak skutecznie przed słońcem. Ze stosowania takiego kosmetyku nie zwalnia to, że danego dnia niebo jest zachmurzone – promienie UV i tak przedzierają się przez nie i oddziałują na naszą skórę.
Wskazane jest także noszenie okularów przeciwsłonecznych oraz nakrycia głowy. Trzeba wiedzieć, że czerniak może być zlokalizowany w nietypowych miejscach, np. w gałce ocznej.
Samokontrola znamion barwnikowych
Każdy powinien obserwować znamiona. Są jednak grupy osób, dla których tę czynność można uznać wręcz za obowiązkową. Wśród nich przede wszystkim można wymienić te, które:
- mają na ciele liczne zmiany barwnikowe,
- są narażone na długotrwałe oddziaływanie promieniowania UV (na przykład w związku z wykonywaną pracą),
- są obciążone wywiadem rodzinnym (wśród bliskich krewnych był przypadek nowotworu skóry).
Pomimo tego, że czerniak nie jest popularnie występującym nowotworem, to wiąże się z wysoką śmiertelnością. W jego przypadku czas podjęcia interwencji ma szczególne znaczenie. Wystarczy porównać wskaźniki przeżyć 5-letnich: przy wczesnych postaciach czerniaka wynoszą 60-90% i spadają do 20-70% w przypadku stadium regionalnego zaawansowania (czyli wtedy, gdy zmiana ma charakter miejscowy), aż do zaledwie 5-10% w stadium uogólnienia.
Nie są to statystyki napawające optymizmem, stąd jeszcze większa powinna być nasza świadomość w zakresie profilaktyki czerniaka.
