Wiele z nas zastanawia się, czy poradziłoby sobie w razie konieczności udzielenia pierwszej pomocy. Tymczasem dla uratowania komuś życia największego znaczenia nie ma nasz profesjonalizm, ale szybka i kontynuowana do czasu przyjazdu pogotowia pomoc przedmedyczna – między innymi masaż serca z użyciem defibrylatora AED. Dotyczy to dorosłych i dzieci, chociaż u tych drugich występuje kilka odmienności.
Pomoc nieprzytomnemu dziecku to umiejętność, z której nigdy wolelibyśmy nie korzystać. Warto być jednak przygotowanym na taką sytuację i znać podstawowe różnice między zasadami pierwszej pomocy u osoby dorosłej a tymi u dziecka. Skupimy się przy tym na przeprowadzaniu resuscytacji przy użyciu defibrylatorów AED w nagłym zatrzymaniu krążenia.
Nasze bezpieczeństwo w centrum
Mimo że nasze myśli w naturalny sposób biegną ku poszkodowanemu, zawsze kiedy jesteśmy świadkami sytuacji zagrożenia życia, przede wszystkim pamiętajmy o własnym bezpieczeństwie. Zanim podejdziemy do poszkodowanego, upewnijmy się, czy to bezpieczne: czy nie dojdzie do zawalenia budynku, wybuchu, pożaru itp. Źródło zagrożenia może stanowić sam poszkodowany, który może być w szoku lub być nosicielem HIV, kiły czy koronawirusa. Dlatego spokojnie się do niego zbliżamy, obserwujemy i klękamy obok tak, żeby nie eksponować wrażliwej wewnętrznej części ud i w razie zagrożenia móc szybko odbiec. W czasie pandemii dodatkowo nie mamy obowiązku wykonywania resuscytacji oddechowej (np. metodą usta–usta czy przy użyciu maski). Zakładamy sobie maseczkę i rękawiczki, a usta i nos poszkodowanego okrywamy dowolnym kawałkiem tkaniny pozwalającym mu na oddychanie.
Pamiętajmy też o kilku prostych zasadach bezpieczeństwa związanych z samym użyciem defibrylatora:
- Nie dotykamy poszkodowanego podczas analizy rytmu i defibrylacji (o tym poinformuje nas samo urządzenie). Poprośmy zebrane wokół osoby, by się odsunęły.
- Nie naklejamy elektrod na mokrą klatkę piersiową. Przed naklejeniem elektrod koniecznie trzeba ją osuszyć.
- Defibrylację powinniśmy przeprowadzić w suchym miejscu – na pewno nie w kałuży czy podczas deszczu, kiedy na urządzenie i na pacjenta może padać deszcz. Jeżeli jednak chory leży na wilgotnej podłodze czy chodniku, nie stanowi to przeciwwskazania do wykonania defibrylacji.
Podstawowy schemat resuscytacji z defibrylatorem AED u dorosłych
1. Zbliżając się do poszkodowanego, pytamy, czy nas słyszy. Jeżeli nie zaobserwujemy reakcji po kilkukrotnym powtórzeniu pytania i delikatnym potrząśnięciu ramieniem, spójrzmy na jego klatkę piersiową: oceńmy wzrokowo, czy podnosi się i opada.
2. Jeżeli nie zauważymy oddechu, a pacjent nie reaguje na nasze pytania, uznajemy, że jest nieprzytomny i natychmiast wzywamy pogotowie. W razie gdy jesteśmy sami, nastawiamy telefon na tryb głośnomówiący i przynosimy defibrylator. Jeżeli wokół są inni ludzie, zwracamy się do konkretnych osób z nich prośbą o wezwanie pogotowia i przyniesienie sprzętu do defibrylacji.
3. Poszkodowanego układamy na plecach, z głową lekko odchyloną do tyłu.
4. Upewniamy się, czy klatka piersiowa poszkodowanego jest sucha. Jeśli nie – osuszamy ją.
5. Włączamy defibrylator. Urządzenie poinformuje nas o dalszych czynnościach. Zwróćmy uwagę na to, że klatka piersiowa pacjenta musi być odsłonięta i nie może być nadmiernie owłosiona – elektrody muszą przylegać do skóry. Tylko w przypadku wyjątkowo obfitego owłosienia korzystamy z zestawu do golenia dołączonego do defibrylatora (wystarczy usunąć włosy w miejscach, do których będą przylegać elektrody). Zestaw zawiera również nożyczki na wypadek, gdyby rozebranie pacjenta było czasochłonne: w razie konieczności po prostu rozcinamy odzież.
6. Na elektrodach znajdują się rysunki informujące nas, w którym dokładnie miejscu ciała pacjenta należy je przykleić – odrywamy folię ochronną i przyklejamy elektrody.
7. Urządzenie poprosi nas o odsunięcie się od pacjenta. Po automatycznej analizie rytmu serca w razie, gdy urządzenie nie wykryje tętna, poprosi nas o wciśnięcie przycisku lub samoczynnie wyzwoli wyładowanie. Do pacjenta możemy się ponownie bezpiecznie zbliżyć, kiedy poinformuje nas o tym defibrylator.
8. Cały czas stosujemy się do poleceń urządzenia. Udzieli nam ono również instrukcji, w jaki sposób przeprowadzać resuscytację: przez 2 kolejne minuty należy wykonywać naprzemiennie 30 uciśnięć klatki piersiowej tak, aby zagłębiała się na około 5 cm (nie musimy mierzyć tego z aptekarską dokładnością) i 2 oddechy. Klatkę piersiową ugniatamy rękami wyprostowanymi w łokciach.
Urządzenia nie wyłączamy, dopóki nie przybędzie pogotowie: defibrylator będzie samoczynnie sprawdzał co dwie minuty, czy rytm serca nie powrócił. Nie zdejmujemy elektrod: zrobi to zespół pogotowania ratunkowego.
Resuscytacja u dzieci
U dzieci zatrzymanie krążenia zdecydowanie częściej spowodowane jest niewydolnością oddechową,bardzo rzadko dochodzi do niego w mechanizmie sercowym.. Dlatego też po udrożnieniu dróg oddechowych wykonujemy od razu pięć oddechów ratunkowych, niezależnie od wieku (w przypadku małych dzieci często konieczne będzie objęcie ustami zarówno nosa, jak i ust dziecka). Efektem powinno być unoszenie się klatki piersiowej.
Po upewnieniu się, że pogotowie jest w drodze, przystępujemy do użycia AED i uciskania klatki piersiowej. Klatka piersiowa powinna się uginać na głębokość ok. 4 cm u niemowląt i ok. 5 cm u większych dzieci z częstością 100/min (nie więcej niż 120). Po 30 uciśnięciach klatki piersiowej wykonujemy 2 oddechy ratownicze.
Masaż serca w przypadku noworodka (czyli dziecka do ukończenia pierwszego miesiąca życia) oraz niemowlęcia (do pierwszego roku życia), w zależności od jego rozmiarów, wykonujemy dwoma palcami lub dwoma kciukami, jednocześnie obejmując dłońmi klatkę piersiową dziecka. U starszego dziecka uciśnięcia wykonujemy jedną ręką, jeśli dziecko jest niewielkie lub dwiema, jeśli dziecko jest większe.
W przypadku bardzo małych dzieci (a ściślej: niewielkiej klatki piersiowej) jedną z elektrod należy przykleić bezpośrednio nad mięśniem sercowym. Drugą natomiast przyklejamy na plecach dziecka, tak by serce znajdowało się między nimi. Na elektrodach z reguły widnieje rysunek pokazujący miejsce ich umieszczenia u dzieci. Większe dzieci (powyżej 8. roku życia lub 25 kg) traktujemy pod tym względem jak dorosłych.
Tryb pediatryczny defibrylatora
Defibrylatory AED bez trybu pediatrycznego są coraz rzadziej spotykane. Można je wykorzystać u dzieci w wieku powyżej 8 lat (powyżej 25 kilogramów). U dzieci między 1 a 8 rokiem życia zaleca się natomiast defibrylatory z wbudowanym trybem pediatrycznym lub elektrodami pediatrycznymi, oczywiście po ustawieniu trybu pediatrycznego. Dostarczane jest wówczas wyładowanie o mniejszej mocy. W przypadku dzieci poniżej 1 roku życia nie ma jednoznacznych zaleceń co do defibrylacji z użyciem AED. Zalecane jest użycie mniejszej energii i elektrod. W razie wątpliwości lepszym wyjściem jest defibrylacja z większą mocą niż zaniechanie defibrylacji, kiedy dziecko nie ma wyczuwalnego tętna. Korzyści z uratowania życia przeważają nad działaniami niepożądanymi.
Najważniejsze w ratowaniu życia – działajmy!
Najważniejsze z punktu widzenia poszkodowanego, niezależnie od jego wieku i rodzaju defibrylatora (nie będziemy mieli czasu się nad tym szczegółowo rozwodzić w sytuacji zatrzymania krążenia), jest jego użycie. Tylko tyle i aż tyle. Zarówno w przypadku dorosłego, jak i dziecka liczy się każda minuta. Po upływie 4 do 5 minut dochodzi do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu. Zysk z użycia defibrylatora jest niepodważalny: pomaga on uratować życie nawet 75% osób z zatrzymaniem krążenia.
