Analizatory krwi to urządzenia badające wybrane parametry krwi. Glukometry służą do oznaczania stężenia glukozy, a wielofunkcyjne analizatory krwi mierzą również takie parametry, jak cholesterol, triglicerydy czy kwas moczowy. Analizatory krwi są przydatne w domu, w laboratoriach i w gabinetach lekarskich. Ich zaletą jest możliwość otrzymania wyniku niemal natychmiast, dlatego są niezbędne m.in. w leczeniu cukrzycy. Często mają też kieszonkowy rozmiar (glukometry – zawsze), pozwalający korzystać z nich wszędzie.
Czy analizatory krwi dają wiarygodne wyniki? Dlaczego warto z nich korzystać?
Miarodajność wyników pomiarów była przedmiotem wielu badań klinicznych i obecnie uznaje się, że jest porównywalna z laboratoryjnymi. Nie mniej istotna dla wielu osób, nie tylko dzieci, jest mała inwazyjność badania – wystarczy zebrać niewielką ilość krwi. Grupą pacjentów, dla której możliwość otrzymania wyniku „tu i teraz” ma największe znaczenie, są cukrzycy. Pozwala im to bowiem niezwłocznie reagować stosownie do otrzymanego wyniku, np. wprowadzić modyfikacje diety, wysiłku fizycznego lub zażyć leki zgodnie z ustaleniami z lekarzem. Takie szybkie reagowanie stanowi integralną część leczenia cukrzycy, konieczną do osiągnięcia prawidłowego stężenia glukozy we krwi.
Zasadność stosowania wielofunkcyjnych analizatorów krwi
Parametry mierzone przez wielofunkcyjne analizatory krwi, takie jak cholesterol i triglicerydy, pozwalają ocenić skuteczność leczenia zaburzeń lipidowych, a badanie kwasu moczowego jest istotne w monitorowaniu funkcji nerek czy w kontrolowaniu dny moczanowej (artretyzmu). Skupienie wielu funkcji w jednym urządzeniu do analizy krwi zapewnia kompleksowy obraz najistotniejszych parametrów, które nierzadko na siebie wpływają. Ma to znaczenie na przykład w cukrzycy, która jest istotnym czynnikiem ryzyka układu chorób sercowo-naczyniowych. Dlatego zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w cukrzycy należy monitorować nie tylko stężenie glukozy, ale i cholesterolu LDL („złego” cholesterolu). Równie duże zagrożenie dla układu sercowo-naczyniowego co obecność cukrzycy stwarza przewlekła choroba nerek, która często rozwija się bezobjawowo przez długi czas.
Badania stężenia glukozy we krwi. Co oznaczają terminy hipoglikemia, hiperglikemia i normoglikemia?
Hipoglikemia, inaczej niedocukrzenie, to zmniejszenie stężenia glukozy we krwi ≤70 mg/dl na czczo, któremu mogą, ale nie muszą towarzyszyć objawy. Należą do nich: pocenie się, drżenie rąk, mrowienie wokół ust, kołatanie serca, silny głód, nieostre widzenie i osłabienie. W stanie ciężkiej hipoglikemii może dojść do utraty przytomności lub niekontrolowanej zmiany zachowania, np. na agresywne.
Hiperglikemia (przecukrzenie) to stan, w którym poziom glukozy we krwi na czczo przekracza 99 mg/dl (u osób zdrowych). Hiperglikemia również może nie dawać objawów. Należą do nich: wzmożone pragnienie oraz uczucie suchości w jamie ustnej, częstsze oddawanie moczu, wzmożona senność. Nie są to bardzo charakterystyczne objawy, dlatego hiperglikemia jest trudna do rozpoznania. Tymczasem przedłużające się przecukrzenie może przejść w stan przedcukrzycowy, a następnie – cukrzycę.
Normoglikemia to nic innego jak prawidłowe stężenie cukru we krwi. Wartości glikemii mieszczą się wówczas w zakresie 70–99 mg/dl na czczo.
Jakie są normy stężenia glukozy we krwi?
Zgodnie z najnowszymi (z 2020 roku) zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego:
- wartości glikemii na czczo wynoszące 70–99 mg/dl oznaczają normoglikemię – prawidłową glikemię na czczo
- wartości między 100 a 125 mg/dl świadczą o nieprawidłowej glikemii na czczo
- dwukrotne stwierdzenie ≥ 126 mg/dl jest podstawą do rozpoznania cukrzycy, przy czym oznaczenie to wykonuje się zgodnie ze wskazówkami lekarza.
Jak często należy „badać cukier”?
Pomiaru stężenia glukozy we krwi powinny raz na 3 lata dokonywać wszystkie zdrowe osoby po 45. r.ż. lub młodsze, jeżeli mają nadwagę lub zachodzi podejrzenie, że może się u nich rozwinąć cukrzyca, np. stwierdzono ją u innego członka rodziny. W takim wypadku badanie należy powtarzać co roku (niezależnie od wieku).
Glikemię (stężenie glukozy we krwi) powinny regularnie (codziennie) kontrolować wszystkie osoby chore na cukrzycę: a więc zarówno z cukrzycą typu 1, jak i typu 2, a także kobiety z cukrzycą ciążową. Pomiary powinny też prowadzić osoby z częstymi stanami hipoglikemii lub hiperglikemii – zasady i częstość ich wykonywania określa lekarz.
Pacjenci stosujący insulinoterapię za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć powinni mierzyć stężenie glukozy codziennie rano na czczo, a następnie zarówno przed każdym głównym posiłkiem, jak i 60-120 minut po nim, a także przed snem, przed planowanym wysiłkiem fizycznym i przy podejrzeniu hipoglikemii oraz przed czynnościami, przy których zbyt duży spadek cukru we krwi jest szczególnie niebezpieczny, takich jak prowadzenie samochodu.
Chorzy stosujący doustne leki przeciwcukrzycowe powinni mierzyć stężenie glukozy raz w tygodniu na czczo i po głównych posiłkach, a codziennie wykonywać 1 badanie o różnych porach dnia.
Pacjenci z cukrzycą typu 2 leczeni stałymi dawkami insuliny powinny mierzyć glikemię codziennie 1–2 razy, dodatkowo raz w tygodniu na czczo i po głównych posiłkach i raz w miesiącu wykonać dobowy profil glikemii.
Przyszłe mamy, u których stwierdzono cukrzycę ciążową, powinny przywiązywać dużą wagę do samokontroli glikemii. Dokładną liczbę i pory oznaczania stężenia glukozy ustala lekarz.
Co to jest cukrzyca ciążowa?
Cukrzyca ciążowa to zwiększenie stężenia glukozy we krwi, które po raz pierwszy zostało wykryte w ciąży. Pod kątem hiperglikemii ciążowej powinny być badane wszystkie ciężarne, nawet w pełni zdrowe. Skierowanie na pierwsze oznaczenie stężenia glukozy na czczo przyszłe mamy powinny otrzymać już podczas pierwszej wizyty u ginekologa.
Jeżeli wartości glikemii są prawidłowe, test diagnostyczny należy powtórzyć między 24. a 28. tygodniem ciąży. Może się jednak zdarzyć, że wystąpią objawy sugerujące pojawienie się cukrzycy – wówczas badanie należy wykonać niezwłocznie.
W razie stwierdzenia hiperglikemii lekarz może zalecić modyfikację stylu życia lub leczenie. Warto mieć na uwadze, że niestosowanie się do zaleceń lekarskich w przypadku cukrzycy ciążowej zwiększa ryzyko urodzenia dziecka o zbyt dużej masie ciała (makrosomii płodu), co grozi komplikacjami porodowymi zarówno u matki, jak i u dziecka. Nieleczona cukrzyca ciążowa może również skutkować niedocukrzeniem noworodka.
Co cukrzycy powinni wiedzieć o pomiarach cholesterolu?
Ogólnie można powiedzieć, że im bardziej zaawansowana cukrzyca, tym bardziej rygorystycznie należy obniżać stężenie cholesterolu LDL. Szczegółowe normy podane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne mówią, że:
- u osób z cukrzycą bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego zalecane jest stężenie cholesterolu frakcji LDL <55 mg/dl lub redukcja o co najmniej 50%
- u osób z cukrzycą wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego zalecane jest stężenie LDL-C < 70 mg/dl lub redukcja o co najmniej 50%
- u osób umiarkowanego ryzyka sercowo-naczyniowego zalecane jest stężenie LDL-C <100 mg/dl. Do grupy tej należą młode osoby <35. r.ż. z cukrzycą typu 1 bez przewlekłych powikłań i innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego oraz pacjenci z cukrzycą typu 2 <50. r.ż., u których cukrzyca trwa <10 lat i bez innych czynników ryzyka.
